Mevkuf Hadisler

Sahabelerden rivayet edilen söz, fiil ve takrirler. Bu terim, fıkıh ve kıraat ilminde farklı ıstılahi kullanımlara sahiptir. Mevkuf hadislerde isnat Resulullah (ﷺ) e ulaşmaz; sahabede son bulur.

ÖRNEK OLARAK:

Ravinin “lbn Abbas şöyle dedi” veya “Ali b.Ebi Talib şöyle yaptı” yahut ta “Ebu Bekr’in önünde şöyle yapıldı da o buna ses çıkarmadı” demesi yapılan rivayetin merfu’ olmadığını gösterir. Bazen de ravi; “ibn Abbas’dan mevkuf olarak rivayet edildi” diyerek hadisin mevkuf olduğunu tasrih eder (et-Tehânevi, Keşşâf Istilahati’l-Funûn, İstanbul,1984, II, 1500; Suphi es-Salih Hadis ilimleri ve Istılahları, Ankara 1981, 175).

Resulullah (ﷺ)’den sâdır olan söz, fiil ve takrir’i mevkuf hadiste Sahabe yapmaktadır. Büyük bir Sahabe dahi olsa bir kimsenin sözlerinin Rasulullah (ﷺ)’den gelen hadislerin seviyesinde addedilmesi imkansızdır. Rasulullah (ﷺ)’e ref’ edilen hadislerde bir kutsiyet vardır. Çünkü Allah Teala Onun hakkında şöyle buyurmaktadır:

“O kendi arzu ve hevasından konuşmaz. Onun her konuştuğu, Allah tarafından vahyedilen bir vahiyden başka bir şey değildir” (en-Necm, 53/3-4)

MEVKUF HADİSLER ZAYIF HADİS SINIFINA MI GİRER:

Bazı muhaddisler, bu durumu göz önüne alarak mevkuf hadisleri, zayıf hadislerden saymışlardır. Ancak, sırf bu sebepten dolayı, mevkuf hadise zayıf denilmesine itiraz edenler olmuştur. Onlar bu itirazlarını hiç bir sahabenin Resulullah (ﷺ)’dan sadır olduğuna bizzat kanaat getirmeden, dine taalluk eden konularda ne bir şey söylemesi ne yapması ve ne de yapılanı tasvip etmesinin imkansız olduğunu ileri sürerek cevap vermişlerdir (Suphi es-Salih, a.g.e., 174).

Mevkuf bir hadis şartları taşıdığında, sahihtir veya Resulullah (ﷺ)’a ait olmayan bir hadis ona atfedilmiş olmaz. Çünkü hadisin rivayet şekli onun Sahabeye ait olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Sahabelerin vahyin indirilişi esnasındaki konumları, onlardan sahih olarak rivayet edilen mevkuf hadislerin, çoğu zaman amel etmeye elverişli olduklarını teyit etmektedir. Bu duruma göre Abdullah ibn  Mesud’tan mevkuf olarak rivayet edilen “Bir müneccime veya kâhine giderek onun söylediklerini doğrulayan kimse Hz. Muhammed (ﷺ)'e nazil olanı inkâr etmiş demektir” gibi haberler, amel edilmesi caiz olan haberlerdir.

Bununla birlikte İsrailiyyat türü nakillerine tesadüf edildiği için Ka’bul-Ahbâr, Abdullah b. Selâm ve Abdullah b. Amr el-As’ın mevkuf hadisleri ihtiyatla karşılanmalıdır. Onlardan kıyamet alametleri ve ahir zaman fitneleri hakkında nakledilen hadislerin çoğu mevzu olmamakla birlikte zayıftırlar.

Görüldüğü gibi hadisin zayıf oluşu mevkuf olmasından değil; ondaki şaz, illet ve ıstırap gibi durumlardan kaynaklanmaktadır. (Suphi es-Salih a.g.e., 176).

SAHABE TEFSİRLERİ MERFU MUDUR:?

Bazı muhaddisler Sahabe tefsirlerinin tamamını merfu tutarken, diğer bazıları da nüzul sebeplerine dair olayların dışında mevkuf olduklarını söylemişlerdir (et-Tehâne-Vî, a.g.e., lI, 1500).

Sahabe tefsirlerinin tamamını merfu saymak doğru değildir. Çünkü müfessir sahabeler tefsirlerde içtihat etmiş; diğer bazı konularda ve furu’da da aralarında ihtilâfa düştükleri görülmüştür. Bir kısmının ise tefsirlerine İsrailiyyat türü haberleri karıştırdıkları da görülmüştür (Suphi es-Salih, a.g.e, 176).

Mevkûf tabiri bazı maktu’ hadislerin rivayetlerinde de kullanılmaktadır. Ravinin “ARAPÇA” (falan kimse hadis isnadında Zühri’de durdu) demesi hadisin mevkuf olduğunu göstermez. Çünkü Zührî sahabe olmayıp tabiindendir. Dolayısıyla bu tür rivayetler maktu’durlar.

MEVKUF HADİSLER HÜCCET ALINIR MI?:

Fakihlerin mevkuf hadisi hüccet almadaki görüşleri birinden farklıdır. Mevkuf ve maktu’ hadisleri Resulullah(ﷺ)’in sünnetinin farklı bir şekilde devamı kabul ettiği için İmam Malik, rivayetini sahih gördüğü mevkuf ve maktu’ hadislerle ihticac etmeyi ihmal etmemiştir.

Ayrıca Rasûlullah(ﷺ)’in sünnetinin amelî rivayeti kabul ederek Medinelilerin amelini fıkıh usulünde müstakil bir delil alması onun, bu haberlere verdiği önemi gösterir (bk. Maliki Mezhebi Mad.)

Kaynak: Şamil İslam Ansiklopedisi