Allah insanları neden farklı akıl yapılarında yarattı ?

Bu soru hem itikadî, hem hikmet, hem de ahlâkî bir sorudur. Kısa ama derli-toplu bir çerçeveyle cevaplayayım:

---

Allah insanları neden farklı akıl yapılarında yarattı?

1. İmtihanın adaleti ve anlamı için

Allah Teâlâ buyurur:

“Allah hiç kimseye gücünün yetmeyeceği bir yük yüklemez.” (Bakara 286)

Akıllar eşit olsaydı, imtihan da tek tip olurdu. Oysa imtihan: Kime ne verildiyse, ondan o ölçüde sorumluluk ister. Akıl nimeti fazla olanın hesabı ağır, az olanın mazereti geniştir. Yani farklılık zulüm değil, adaletin şartıdır.

---

2. İlâhî isimlerin tecellisi için

Allah’ın isimleri farklı farklı tecelli eder:

- Hakîm → derin düşünen akıllar

- Latîf → sezgisi güçlü, kalbi ince akıllar
- Adl → ölçülü ve dengeli akıllar
- Sabûr → yavaş ama sebatkâr akıllar

Eğer herkes aynı akılda olsaydı, İlâhî hikmet ve kudretin zenginliği görünmezdi.

---

3. Toplumsal düzenin devamı için

İnsanlar farklı akıl yapılarındadır çünkü:

- Biri ilim üretir

- Biri amel eder
- Biri yönetir
- Biri sabırla yük taşır
- Biri öğretir
- Biri hizmet eder

Kur’ân bu hakikati şöyle bildirir:

“Onların geçimlerini aralarında biz paylaştırdık.” (Zuhruf 32)

Akıl farklılığı, üstünlük değil, tamamlayıcılıktır.

---

4. Kibrin kırılması ve tevazunun öğretilmesi için

Akıl farklılığı şunu öğretir: Çok akıllı olan kibirle düşebilir. Az akıllı görünen ihlâsla yükselebilir.

Resûlullah ﷺ:

“Nice saçları dağınık, kapılardan kovulan kimseler vardır ki Allah katında çok değerlidir.”

Yani Allah katındaki değer: Akıl keskinliği değil, kalp istikametiyle ölçülür.

---

5. Kulun kendini tanıması için

İnsan şunu idrak etsin diye: “Ben her şeyi bilmem”, “Ben muhtaç bir kulum”, “Aklım bana emanet verilmiştir” Tasavvuf büyükleri bu yüzden der ki:

“Akıl bir kandildir; yolu gösterir ama götüren o değildir.”

Götüren: Tevfik, Hidayet, Teslimiyet, Takvadır.

---

Allah insanları farklı akıllarda yarattı ki: Adalet gerçekleşsin, Hikmet tecelli etsin, Kibir kırılsın, Toplum ayakta kalsın, Kul haddini bilsin.

Akıl farklılığı bir eksiklik değil, ilâhî bir taksimdir.