Salik Şeyhinin Mezhebi Üzerine Mi Olmalı

 

Seyr-i Sülûk ve Mezhep Bağlılığı: Abdülkadir-i Geylânî Örneği

Abdülkadir-i Geylânî'nin hayatı ve fıkhî tavrı, tasavvuf yolculuğunda (seyr-i sülûk) olan bir sâlikin ve mürşidin mezhep hukuku (fıkıh) ile nasıl bir ilişki kurması gerektiği konusunda önemli dersler içerir.

Mürşidin Mezhebi Üzerine Olmalı Mıdır?

Sâlikin (Müridin) Temel Tavrı:

Seyr-i Sülûk'te sâlikin temel görevi, mürşidinin manevi eğitimine ve tavsiyelerine uymaktır. Ancak bu uyum, fıkhî mezhep konusunda mutlak bir zorunluluk getirmez.

- Fıkıh ve İtikat: Tasavvuf, bir ahlak ve kalp ilmidir. Fıkıh ise amel ve ibadetlerin zahirî hükümlerini düzenler. Bir sâlikin manevi terbiyesinde şeyhine tabi olması esastır, ancak namaz, oruç gibi temel ibadetleri hangi mezhebe göre yapacağı, öncelikle kendi fıkıh birikimine ve ailesel geleneğine bağlıdır.

- Mürşidin Fonksiyonu: Şeyh, sâlike kalbin nasıl temizleneceğini, zikrin nasıl yapılacağını ve nefsine nasıl hâkim olunacağını öğretir. Şeyhin mezhebi, sâlike ait olduğu manevi okulun genel tavrını gösterir (Örn: Abdülkadir-i Geylânî'nin Hanbelîliği ihya etmesi).

Abdülkadir-i Geylânî'nin Nasihati: *“Uyun, uydurmayın; itaat edin, muhalefet etmeyin, yakınmayın; temizlenin, kirlenmeyin.” Bu nasihat öncelikle manevi disipline ve şeriata tam bağlılığa yöneliktir, mezhep tercihi ikincil kalır.

Sâlik, fıkhi amellerini kendi tercih ettiği veya öğrendiği hak mezhebe göre yapabilir. Mürşidin mezhebini değiştirmesi zorunlu değildir, ancak mürşidinin fıkıh anlayışından istifade etmesi faydalı olur.

---

Salik Geylani Gibi İki Farklı Mezhebe Göre Fetva Vermesi Yaşamasının Hükmü

Abdülkadir-i Geylânî'nin hayatının sonuna kadar hem Şâfiî hem de Hanbelî mezhebine göre fetva vermesi ve Hanbelîliği ihya etmesi, fıkıhta geniş görüşlülüğe (tevsî') ve mezhepler arası içtihad ehliyetine işaret eder.

Fıkhî Açıdan Sakınca Var mıdır?

Bu durum, "Telfîk-i Mezâhib" (mezhepleri birleştirme) olarak bilinen hassas bir alandır.

1. Müçtehit/Müftî İçin: Abdülkadir-i Geylânî gibi yüksek ilim ve içtihat ehliyetine sahip bir âlim için, farklı mezheplerin delillerini tartarak duruma en uygun olanı seçmek (taharrî) ve buna göre fetva vermek sakıncalı değildir, aksine İslâm hukukunun genişliğini gösterir. Bu, onun ilimdeki derinliğini kanıtlar.

- el-Gunye'deki Hanbelî bağlılığı, onun usul ve akaidde Ahmed b. Hanbel'in yolunu esas aldığını gösterir, ancak fetvada genişlik sergilemiştir.

2. Avam (Sıradan İnsan) İçin: Halktan birinin amellerinde bir hükmü Hanefî'den, diğerini Şâfiî'den, üçüncü bir hükmü Hanbelî'den keyfi olarak seçip alması (telfîk) genellikle sakıncalı görülür. Avamın, bir konuda bir mezhebi esas alıp, zorunlu haller dışında o mezhebin hükümlerini uygulaması tavsiye edilir.

Abdülkadir-i Geylânî'nin Tasavvufunun Anahtarı: Onun tasavvufu, "şeriata ve dinin zâhirî hükümlerine titizlikle bağlı kalma esasına dayanır." Bu, ister Hanbelî, ister Şâfiî olsun, fıkhın disiplinini manevi yolda es geçmemenin gerekliliğini vurgular.

Şeyhin Hanbelî Bağlılığının Önemi

Abdülkadir-i Geylânî'nin Hanbelî mezhebine geçmesi (rüya yoluyla gelen talebe uyarak) ve ona Muhyiddin (Dini İhya Eden) unvanını kazandırması, manevi yolculukta fıkhî disiplinin kritik rolünü gösterir:

- Şeriat Hassasiyeti: Hanbelî mezhebi, nasslara (ayet ve hadis) sarsılmaz bağlılığı ve bid'atlara karşı katı duruşuyla bilinir. Abdülkadir'in bu mezhebe yönelmesi, onun tasavvufunu (Cüneyd-i Bağdâdî'nin yolunda) şeriata tam bağlılık üzerine kurmasının fiilî göstergesidir.

- İbn Teymiyye'nin Takdiri: Tasavvuf eleştirmeni İbn Teymiyye'nin bile onu takdir etmesi, Abdülkadir-i Geylânî'nin manevi halleri ve kerametleri ne olursa olsun, zahirî şer'î hükümlere olan titizliğinden asla taviz vermediğini kanıtlar.

Sâlik, kendi mezhebinde sabit kalarak sülûk yapabilir. Ancak, Abdülkadir-i Geylânî'nin örneğinden yola çıkarak, manevi ilerlemenin tek bir şartı vardır: Her an Kur'an ve Hadislere uygun hareket etmek ve kalbi derunî hallerin, dinî ölçülerin dışına taşmasına izin vermemektir. Mezhep tercihi bu ilkenin hizmetindedir.