Nasih ve Mensuh

 

NASİH ve MENSUH 

1. Nesh’in Önemi

Kur’ân tefsiri yapabilmek ve ahkâm (amelî hükümler) çıkarabilmek için nesh bilgisinin gerekli olduğu klasik âlimlerce belirtilir. Nesh (Abrogation), Kur'an ilimleri (Ulûm-u Kur'âniyye) ve tefsir usûlünün temel konularından biridir. Hz. Ali'nin bir kişiye "Nâsih ve Mensûhu biliyor musun?" diye sorması ve "Hayır" cevabı üzerine, "Sen kendini de helâk ettin, başkalarını da" demesi, bu ilmin hüküm çıkarma ve Kur'an'ı anlama açısından hayati önemini gösterir.

Tanım ve Kavramlar

Neshin Sözlük ve Terim Anlamı

- Lügat (Sözlük): İzâle etmek, gidermek, yok etmek, değiştirmek (tebdil, tahvil) ve nakletmek.

- Istılah (Terim): Bir şer'î hükmün, daha sonra gelen ve ondan daha kuvvetli veya onunla eşit bir şer'î delil (nass) ile kaldırılması veya değiştirilmesidir.

Karıştırılan Kavramlardan Farkı

- Tahsis: Genel (ummumî) bir hükmün bazı fertlerini kapsam dışı bırakmaktır. Tahsiste hüküm tamamen kalkmaz, uygulama alanı daralır. Nesh ise, hükmün tamamını kaldırır.

- el-Bedâ (Gizlilikten Sonra Açıklık): Allah için, her şeyi ilmiyle kuşattığı için, bir görüşün sonradan ortaya çıkması (gizli bir şeyin açığa çıkması) muhaldir. Nesh, Allah'ın bilgisinde bir değişim değil, hikmet gereği hükmün değiştirilmesidir.

Neshin Hükmü ve Delilleri

Nesh Aklen ve Pratik Olarak Câiz midir?

1. Aklen Cevaz: Tüm Müslüman âlimler, neshin aklen câiz olduğu konusunda ittifak etmişlerdir. Hükümlerin, zaman, mekân ve duruma göre değişebilmesi, ilahi hikmetin ve dinî vecibelerde kolaylık (tedricîlik) prensibinin gereğidir. Örnekler: Âdem’in çocuklarının kendi aralarında evlenebilmesi — sonra haram olması, Yahudilerde Cumartesi iş yapma yasağı — İncil döneminde kalkması

2. Pratik Cevaz (Vukuû): Nesh, Kur'an'dan önceki kutsal kitaplarda da mevcuttur (Örn: Tevrat'taki bazı yasakların İncil'de kaldırılması). Bu durum, neshin ilahi tasarrufun bir parçası olduğunu gösterir.

Kur'an'daki Temel Ayetler

Neshin meşruiyetini destekleyen temel ayetler şunlardır:

-*- el-Bakara 106: "Biz bir âyeti nesh edersek (hükmünü diğer bir âyetle değiştirirsek) veya unutturursak (geri bırakırsak) ondan daha hayırlısını, yahut benzerini getiririz..."

-*- en-Nahl 101: "Biz bir âyeti diğer bir âyetin yerine (bunu nesh ederek) getirdiğimiz vakit..."

Bu ayetler, neshin Allah'ın izniyle gerçekleştiğini ve yeni hükmün, eskisinden daha hayırlı veya benzeri olması gerektiğini ifade eder.

Kur'an'da Nesh Var mıdır? (Görüş Ayrılıkları)

Neshin aklen ve pratik olarak caiz olduğu kabul edilse de, bizzat Kur'an'ın kendi bünyesi içinde neshin var olup olmadığı konusunda iki temel görüş vardır:

A. Neshin Varlığını Kabul Edenler (Cumhûr/Çoğunluk)

-*- İslam âlimlerinin ekserisi neshin Kur'an'da mevcut olduğunu kabul eder.

-*- Gerekçe: Yeni kurulan İslam nizamının inkişafı ve tekâmülü (tedricîlik) için bu keyfiyetin doğal olduğunu savunurlar. Hükümlerin değişmesi, akideyi değil, amelî hükümleri ilgilendirir.

-*- Nâsihin Kaynağı: Bazıları (İmam Şâfiî gibi) Kur'an âyetini sadece diğer bir Kur'an âyetinin nesh edebileceğini söylerken; bazıları (Sünnetin vahiy kaynağını göstererek) vahye dayalı Mütevâtir Sünnet'in de Kur'an âyetini nesh edebileceği görüşündedir.

B. Neshin Varlığını Reddedenler (Ebu Müslim el-İsfahânî, Dr. M. Tevfik Sıdkı vb.)

-*- Bu görüş sahipleri, neshin aklen caiz olduğunu kabul ederken, Kur'an'da fiilen vuku bulmadığını iddia ederler. Onlara göre Kur’ân’daki nesh ifadeleri Tevrat ve İncil hükümlerinin kaldırılmasıdır derler.

-*- Başlıca İddialar:

1. Nâsih ve Mensûh ayetlerin sayıları hakkında bile ittifak yoktur (200'den 5'e kadar inmiştir).

2. Nesh olarak görülen durumlar, aslında tahsis veya hükmün zamanla sınırlandırılmasıdır.

3. Kur'an'da neshin olduğuna dair sarih ve kat'i delil (Hz. Peygamber'den sâdır olmuş Mütevâtir Hadis) mevcut değildir.

4. Mensûhun nâsihten sonra nazil olduğu durumlar da görülmüştür (Örn: Bakara 240 ve 224'teki iddet ayetleri).

Neshin Çeşitleri (Metin ve Hüküm Açısından)

Klasik Ulûm-u Kur'âniyye eserlerinde nesh üç ana kategoriye ayrılır:

1. Hükmü Mensûh, Metni Bâki: Hükmü kaldırılmış, fakat tilaveti (okunması) devam eden ayetler. (Örn: Kıblenin tahvili ile ilgili ayetler).

2. Metni Mensûh, Hükmü Cârî: Tilaveti kaldırılmış, fakat hükmü devam eden durumlar. (Örn: Recm ayetinin metninin Mushafta olmaması, ancak hükmünün sünnetle devam etmesi).

3. Hem Metni Hem Hükmü Mensûh: Hem tilaveti hem de hükmü kaldırılmış olanlar. Dünyevî hırsla ilgili bazı ifadeler

Nesh İlminin Önemi

Nesh meselesi, Kur'an'ın bir ayetini tarihi bir yolla izah etmek ve ondan doğru amelî hükümler çıkarabilmek için mutlak surette bilinmesi gereken bir ilimdir. Kur'an, insanları kötü alışkanlıklarından tedricî (aşamalı) bir şekilde koparmıştır. Nesh, Kur’ân’ın hükümlerini tedricî ve hikmetli bir dönüşümle topluma yerleştirme yöntemidir. Nesh, itikadî konularda olmaz, amelî hükümlerle ilgilidir.

Hükümlerin iniş sırasını ve son geçerli hükmü tespit etmek için nesh bilgisinin varlığı şarttır.

Bu sebeple tefsir yapacak kimsenin bu meseleyi bilmesi, metnin başında da belirtildiği gibi, kendini ve başkalarını hataya düşürmemek için elzemdir. Kur’ân’ı derinlemesine anlayabilmek ve ayetler arası ilişkileri doğru yorumlamak için nesh bilgisinin önemi büyüktür.