Muallel Hadisler

 

Muallel Hadis Ne demektir:

Hatalı olarak bazı hadisçiler ma’lul şeklinde kullanırlar. Hadis, zahiren sıhhatli gözüktüğü halde, herkes tarafından görülemeyen, ancak ihtisas, hıfz, keskin nüfuz ve sezgi sahibi otoriteler tarafından keşfedile bilen sıhhati bozan bir kusur taşıyorsa buna muallel hadis denir.

Hadis Istılahında Muallel Hadis:

Sened ve metin yönünden hiç bir kusuru yokmuş gibi görünen bir takım hadislerin ancak hadis ilminde ihtisas ve görüş sahibi kimselerin keşfede bildikleri bir illete (hastalık, noksanlık) sahip olmaları durumunu belirtmek için kullanılmaktadır.

Bu Kusur Hakkında Fikir Beyan Edenler:

Bu çeşit kusura da muhaddisler illet demişlerdir. İllet, keşfi zor son derece gâmız (Kapalı ve anlaşılmaz) bir kusur olduğu için, hadiste illet iddiasında nadir şahıslar bulunmuş bu sahada fikir beyan edebilmiştir. Ali İbnu’l-Medîni, Ahmed İbnu Hanbel, Buhari, Yakub İbnu Şeybe, Ebu Hatim, Ebu Zür’a, Darakutni gelmektedir.

Hakim: “Bir hadis, cerhe söz düşmeyen bir çok cihetlerden illetli kılınabilir, bizim nazarımızda hadisi ta’lilde hüccet, (cerhte olduğu gibi objektif sebepler değil) hıfz, fehm, marifet (gibi tamamen sübjektif  herkese izah edilemiyecek amiller)dir” der. Hatta Abdurrahman İbnu Mehdi, bu işin sübjektifliğine telmihen: “Hadiste illeti bilmek bir ilham işidir, hadiste illet iddia eden alime: “Neye dayanarak bunu söyledin? diye sorulsa hüccet gösteremez” der.

Hadis ilimleri içerisinde en kapalı ve hassas olanı illet ilmidir. İlleti bilmek, hadisçilerce mühim bir keyfiyettir. Nitekim İbnu Mehdi: “Tek bir hadisteki illeti keşfetmem, nazarımda, bilmediğim yirmi yeni hadis öğrenmekten daha iyidir” demiştir.

İllet Nasıl Bilinir:

Kusurun gâmız olması sebebiyle bir hadisin muallel olduğunu söylemek zor bir iştir. Bunu muallil, raviye başkaları-nın muhalefet etmiş olmasından başka mevsul’de irsale merfu’da vakfa veya bir hadisin diğer bir hadise girmiş olma-sı gibi muhtelif durumlara delalet eden karinelerle, zann-ı galib sahibi olarak hadisin adem-i sıhhatine hükmeder. Bazan kesin hükme varamayıp, sıhhat hususunda tevakkufu ihtiyar eder.

Hadisin sıhhatini bozucu bir hükme gitme iși, hadisin bütün senetlerini cemedip, raviler arasındaki ihtilafı görüp sonra da ravilerin zabt ve itkan durumlarını iyice tetkikten geçer.

İllete daha ziyade senedde rastlanır, az da olsa metinde de rastlanmıştır. Nevevi’nin kaydettiği senetle ilgili örneğe göre: “Alış veriş yapanlar birbirlerinden ayrılmadıkça (akdi bozmada) muhayyerdirler” hadisini Ya’la İbnu beyd, Süfyan-1 Sevri’den Süfyan Amr İbn-i Dinar’dan” şeklinde rivayet etmiştir. Halbuki Ya’la hadisi rivayet ederken bir hata yapmış, Abdullah İbnu Dinarı “Amr İbnu Dinar” yapmıştır.

Hadislerdeki İlletleri Ortaya Çıkaran Misaller:

Hakim metin ve isnadda bulunabilecek illetleri bazı misallerle izah eder. Biz misallerden sarf-ı nazar ederek, hadiste illetin nasıl meydana gelmiş olabileceğini göstermek için Suyuti’nin Tedrib’deki özetlemesini kaydedeceğiz.

1-Sened görünüşte sahih ise de, içinde yer alan ravilerden birinin, hadisi rivayet ettiği şeyhle görüşüp görüşmediği kesin değildir.

2- Sika ravinin mürsel olarak rivayet ettiği bir hadisin ikinci bir tarikden müsned olarak gelmesi ve bu müsned riva-yetin zahiren sahih olması,

3- Belli muayyen bir sahabenin rivayeti olarak bilinen bir hadis, ayrı ayrı memlekete mensup olan ravilerin birbirle-rinden rivayetleri sırasında, bir başka sahabeye nisbet edilerek rivayet edilmesi.

4- Sahabi’den bilinen bir hadisin Tabii’ye nisbet edilerek rivayet edilmesi.

5- An’ane ile rivayet edilen bir hadiste ravi düşmesi olmuştur. Bu durum aynı hadisin sahih olarak bir başka tarikden gelmesiyle anlaşılır.

6- Bir ravi bir hadisi müsned olarak rivayet etmiş olduğu halde, o raviden bir başka şahıs bunu gayr-1 müsned olarak rivayet eder ve hadis bu şekliyle bilinir.

7- Bir isnadda ravilerin isimleri muntazaman zikredilirken ikinci bir isnadda bir ravinin ismi mübhem kalır. şeyhten almadığı

8-Bir şeyhle karşılaşıp bir kısım hadisler aldığı halde, o hadisleri de doğrudan ona nisbet ederek rivayet edecek olursa aradaki şahsi zikretmediğinden bu hadisler muallel olur.

9- Bir ravinin hadisleri aldığı muayyen bir tariki vardır.. Ancak o tarikte yer alan ricalden biri değişik bir yoldan da hadis rivayet eder, Böyle durumlarda ravi dikkatsizliği yüzünden, bunu da mutadı olan tarikle rivayet edecek olursa, hadisi muallel olur.

10- Hadis bir tarikte merfu, başka bir tarikte  mevkuf gelmiştir.

Bu on çeşit illete misal veren hakim, hadiste illet sebeplerinin bunları sınırlanmadığını, daha da artacağını söyler. Bu konu ilgili yazılmış eserler vardır.

Kaynak: Kütüb-i Sitte Muhtasarı-İbrahim Canan