Kalp

Kalp

Kalp imanın merkezi ve özüdür. Kur'an'da genelde idrak ve anlama, düşünme ve kavrama gücünün merkezi kalptir. Melek ve Şeytanın çarpışma alanı olan kalp Kur’an’da 140 yerde geçmektedir. Sufiler kalbe daha bir derinlik kazandırarak, “Gönül” anlamında kullanılmışlardır. Sufilere göre kalp aynı zamanda keşf ve ilham merkezidir. Çünkü kalp hakkın tecelligahıdır. Kalp sevgi ve ilgi merkezi olduğundan sevgide birlik esastır.

Kalp iki anlama gelir:

- Birincisi insanın sol memesinin altında herkesin eli büyüklüğünde veya çam kozalağını andıran bir et parçasıdır.

- İkincisi ise insan bedenine tevdi edilen Ruhani ve Rabbani bir latifedir. Bunun cismani Kalb ile de bir ilişkisi vardır.

Nitekim: ”Gerçek şudur ki, kör olan gözler değil, göğüslerdeki kalplerdir.” El-Hacc suresi / 46

Kalb, dinî ve tasavvufî bağlamda bilgi ve düşüncenin kaynağı veya aracıdır. Bir et parçasından ibaret olan kalp ile bir ilişkisi olmakla birlikte ondan ayrı olan bu anlamdaki kalbe “rabbani latife” ve “ilâhî cevher” de denir.

Kur’an’da ve hadislerde fuâd, sadr, lüb, nühâ ve rû’ gibi terimler genellikle kalp manasında kullanılmıştır. Fuâd bazılarına göre kalp ile eş anlamlıdır; bazılarına göre ise kalp ondan daha özeldir.

Kur’an ve hadiste geçen kalp kelimesi insanın anlama, kavrama, düşünme ve şeylerin hakikatini bilme yönünü, başka bir ifadeyle insanı insan yapan ve diğer canlılardan ayıran temel niteliğini dile getirir. İnsanın idrak eden, bilen ve kavrayan tarafı olduğu için kalb ilâhî hitaba muhataptır, yükümlü ve sorumludur. Dinî ve insanî hayatın merkezinin kalp olduğu Kur’an ve hadislerde açıkça ifade edilmiştir.

Kalp ile İlgili seçtiğimiz ayetler

“Kalpleri var ama onunla bir şey anlamıyorlar” el-A‘râf 7/179

“Akletmek için onlarda kalp yok mu?” el-Hac 22/46

“Kalbi olanlar için bunda öğüt vardır” Kāf 50/37

“Allah kimin gönlünü İslam'a açmışsa, o, Rabbi katından bir nur üzere olmaz mı? Kalpleri Allah'ı anmak hususunda katılaşmış olanlara yazıklar olsun; işte bunlar apaçık sapıklıktadırlar.” Zümer Suresi / 22

“Allah insanın içine iki kalp koymamıştır.” Ahzab Suresi / 4

“Allah’a arınmış bir kalp ile gelen başka.” Şuara Suresi / 89

“İnananların, imanlarını kat kat artırmaları için, kalplerine güven indiren O'dur. Göklerdeki ve yerdeki ordular Allah'ındır. Allah bilendir, Hakim olandır.” Fetih Suresi / 4

“Ve bilin ki Allah'ın elçisi içinizdedir. Eğer o birçok işte size uysaydı muhakkak sıkıntıya düşerdiniz. Fakat Allah size imanı sevdirdi, onu kalplerinizde süsledi ve inkarı, fıskı ve isyanı size çirkin gösterdi. İşte onlar doğru yolda olanlardır.” Hucurat Suresi / 7

“İnananlar ancak, o kimselerdir ki Allah anıldığı zaman kalpleri titrer, ayetleri okunduğu zaman bu onların imanlarını artırır. Ve Rablerine güvenirler; namaz kılarlar; kendilerine verdiğimiz rızıktan yerli yerince sarf ederler.” Enfal Suresi / 2-3

“Onlar inanmışlar, kalpleri Allah'ı anmakla huzura kavuşmuştur. Dikkat edin, kalpler ancak Allah'ı anmakla huzura kavuşur.” Rad Suresi / 28

“Bunlar Kuran'ı düşünmezler mi? Yoksa kalpleri kilitli midir?” Muhammed Suresi / 24

“Rablerinden korkarak titreyenler, Rablerinin ayetlerine inananlar, Rablerine eş koşmayanlar, Rablerine dönecekleri için kalpleri ürpererek vermeleri gerekeni verenler, işte onlar iyi işlerde yarış ederler, o uğurda ileri geçerler.” Mü’minun Suresi / 57-61

“Allah, ayetleri birbirine benzeyen ve yer yer tekrar eden Kitabı sözlerin en güzeli olarak indirmiştir. Rablerinden korkanların, bu Kitap'tan tüyleri ürperir, sonra hem derileri ve hem de kalpleri Allah'ın zikrine yumuşar ve yatışır. İşte bu Kitap, Allah'ın doğruluk rehberidir, onunla istediğini doğru yola eriştirir. Allah kimi de saptırırsa artık ona yol gösteren bulunmaz.” Zümer Suresi / 23

“İnananların gönüllerinin Allah'ı anması ve O'ndan inen gerçeğe içten bağlanması zamanı daha gelmedi mi? Onlar, daha önce kendilerine kitap verilenler gibi olmasınlar; onların üzerinden uzun zaman geçti de kalpleri katılaştı; çoğu, yoldan çıkmış kimselerdir.” Hadid Suresi / 16

“Hayır, hayır; onların kazandıkları kalplerini paslandırıp körletmiştir.” Mutaffifin Suresi / 14

“Allah'a ve ahiret gününe inanan bir milletin, babaları veya oğulları veya kardeşleri ya da akrabaları olsa bile Allah'a ve Peygamberine karşı gelenlere, sevgi beslediklerini görmezsin. İşte Allah, imanı bunların kalblerine yazmış, katından bir nur ile onları desteklemiştir. Onları, içlerinden ırmaklar akan, içinde temelli kalacakları cennetlere koyar. Allah onlardan hoşnut olmuştur, onlar da Allah'tan hoşnut olmuştur. İşte bunlar, Allah'tan yana olanlardır. İyi bilin ki, saadete erecek olanlar, Allah'tan yana olanlardır.” Mücadele Suresi / 22

“Allah'ın izni olmaksızın hiçbir musibet isabet etmez. Kim Allah'a inanırsa, Allah onun kalbini doğruya götürür. Allah her şeyi bilendir.” Tegabün Suresi / 11

“Allah onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir, gözlerinde de perde vardır ve büyük azab onlar içindir.” Bakara Suresi / 7

“Kalplerinde hastalık vardır, Allah hastalıklarını artırmıştır. Yalan söyleye geldikleri için onlara elem verici azab vardır.” Bakara Suresi / 10

“Ey kalpleri değiştiren, evirip çeviren Allah, kalbimi dinin ve taatin üzerine sabit kıl” şeklinde dua edilmesi tavsiye edilmiştir (Müsned, II, 168, 173; Tirmizî, “Daʿavât”, 89, 124).

Kalpleri sabit kılan Allah’tır (İbn Mâce, “Muḳaddime”, 13).

“Kalpler Allah’ın iki parmağı arasındadır” (Müslim, “Ḳader”, 17; İbn Mâce, “Muḳaddime”, 13; Tirmizî, “Daʿavât”, 89, “Ḳader”, 7) hadisi de Allah Teâlâ’nın kalbleri değiştirdiğini ve yönlendirdiğini göstermektedir (ayrıca bk. el-En‘âm 6/110; Gazzâlî, İḥyâʾ, III, 44).

Kalb duygu, düşünce ve inanç bakımından çok çeşitli renklere girmeye ve şekiller almaya elverişlidir. İmanın mahalli kalbdir (el-Hucurât 49/7, 14; el-Mücâdile 58/22);

Samimi bir şekilde kalb ile tasdik ederek kelime-i tevhid getiren kişi müslüman olur (Buhârî, “ʿİlim”, 33, 39).

İman kalbin tasdikidir. Temiz kalb çok önemlidir (el-Mâide 5/41; el-Ahzâb 33/53).

Kalpleri nurlandıran Allah’tır (Buhârî, “Daʿavât”, 9; Müslim, “Müsâfirîn”, 181).

Dinde önemli bir yeri bulunan takvânın mahalli kalbdir (el-Hac 22/32; Müsned, V, 71, 379).

Kalblere sekînet, itminan, sebat ve huzur veren Allah olduğu gibi (el-Bakara 2/260; Âl-i İmrân 3/126; el-Mâide 5/113; el-Enfâl 8/10; er-Ra‘d 13/28; el-Feth 48/4, 18)

kalplere hidayet veren, kalpleri kaynaştıran, merhametli, şefkatli ve insaflı kılan da O’dur (Âl-i İmrân 3/103; el-Hadîd 57/27; et-Tegābün 64/11).


Öte yandan kalp olumsuz yönde de değişir ve türlü renklere girer.

Kur’an’da kalp körlüğünden (el-Hac 22/46), kalp kasvetinden ve taşlaşmış yüreklerden (el-Bakara 2/74; el-Mâide 5/13; el-En‘âm 6/43; ez-Zümer 39/22) bahsedilmiş; kalplerin mühürlenmesi (el-Bakara 2/7; en-Nahl 16/108; el-Câsiye 45/23), gerçeği algılamaktan alıkonulması (el-A‘râf 7/101; Yûnus 10/74), kilitlenmesi ve üstüne perde çekilmesi (el-Bakara 2/88; el-En‘âm 6/25; el-İsrâ 17/46; Muhammed 47/24; el-Mutaffifîn 83/14) üzerinde de durulmuştur. Allah yoldan sapanların kalplerini saptırır (es-Saf 61/5), yani insan kendi iradesiyle kötülüğü tercih edip o yönde teşebbüse geçerse Allah da onu kötü yola düşürür. Kalbin en iyisi iman, en kötüsü küfür ve inkâr olan çok çeşitli halleri vardır. Kalp hem rahmini hem de şeytani kuvvetlerin mücadele alanıdır. Bir hadiste bu husus, “Kalbde iki dürtü vardır, biri melekten, diğeri şeytandandır” (Tirmizî, “Tefsîrü’l-Ḳurʾân”, 2/35) şeklinde ifade edilmiştir (Gazzâlî, İḥyâʾ, III, 26).

Hz. Peygamber ruh ve kalbin mahiyeti üzerinde fazla durmadığından sahabe ve tabiin döneminde bu konu araştırılmamıştır. Zâhidler ve ilk sûfîler dinî ve ahlâkî açıdan kalbin önemi, kalp temizliği, bunun sonucu olan ibadet ve iyi davranışlar üzerinde yoğunlaşmış, Allah’ın huzuruna kalb-i selimle (eş-Şuarâ 26/89; es-Sâffât 37/84) çıkmanın uhrevî kurtuluşun şartı olduğunu vurgulamışlardır.

Hâris el-Muhâsibî kalp temizliği, kalbin huşûu ve kalple işlenen günahlar konusuna dikkat çekmiş, kalbin çeşitli hallerini, uğradığı değişimleri, buna etki eden hususları ve bunların sonuçlarını inceleyerek kalp ve nefisle ilgili çok önemli psikolojik tahliller yapmış, Allah’a kalple yaklaşılacağını belirtmiştir (el-Veṣâyâ, s. 129, 197, 291; er-Riʿâye, s. 109-115, 120, 136, 197, 291).

Kalp tasavvufta bilgi (marifet) kaynağı olması bakımından da önemlidir. Sûfîlere göre dinî hakikatler ve ilâhî sırlar hakkında bilgi edinmenin en güvenilir yolu kalbdir. Akıl bu alanda yetersizdir (Kelâbâzî, s. 63; Gazzâlî, el-Münḳıẕ, s. 16, 75).

Kalbin çeşitli mertebelerinden, bu mertebelerden her birinin nitelik ve hükümlerinden bahseden mutasavvıflar böyle bir ayrım yaparken ayet ve hadislerden esinlenmişlerdir. Kur’an’da bazı kalplerin imanlı, nurlu, bazılarının ise katı ve mühürlü olduğundan bahsedilmektedir. Bir hadiste müminin kalbi pürüzsüz, kâfirin kalbi ters dönmüş, münafığın kalbi kilitli olarak nitelenmiş, bazı kalplerin de kapalı olduğu belirtilmiştir (Müsned, III, 172; Ebû Tâlib el-Mekkî, I, 233). Müminlerin kalplerinin ihlâs, amel, ibadet ve yeteneklerine göre farklı mertebelerde olduğunu söyleyen mutasavvıflar bunlara atvâr-ı dil veya atvâr-ı seb‘a adını vermişlerdir.

Tasavvufta bilginin kaynağı kalbdir. Ancak kalp aklın karşıtı değildir; bir yere kadar akılla iç içedir. Akletme kalbin bir işlevidir, düşünceyi üreten aklın kaynağı kalbdir. Metafizik konularda kalbin aklı aştığını söyleyen sûfîler bu konularda kalbin sezgisini esas almışlardır.

Hadislerden kalple ilgili çıkardıklarımız

İstiğfar kalbi cilalandırır ve nurlandırır

Şeytan kalplere şer atar

Şükreden bir kalp

Kalpler paslanır ve körleşir

Kalp meyleder ve arzular

Kalpler Rahmanın parmakları arasındadır çevrilir

Kalbe iman ulaşması engellenir

Kalbinde zerre kadar iman bulunan cennete girer

Kalpten tevhid edene şefaat olunacak

Cimrilik ve iman kalpte bir araya gelmez

Fitneler kalpleri kuşatma altına alır

Kalpleri şeytanlaşmış insanlar olacak

Dilleri tatlı kalpleri acı olacak insanlar olacak

Katı kalpliler ve kabalık doğudadır

Namazda ayrı durmak kalpleri birbirinden ayırır

Üç cuma namazını terk edenin kalbi mühürlenir

Gözler ağlar kalpler mahzun olur

Allah gözün ağlamasından veya kalbin hüzünlenmesinden dolayı azab etmez

Kalpten rahmet alınır

Fazla gülmek kalbi karartır

Kalp iyi ise bütün beden iyidir, kötü ise bütün beden bozulur

Kalpler zikre devam etse melekler size selam verip musafa ederdi

Kuranı okumak kalbin baharıdır

Kalp bilmenin merkezidir

Allah (CC) kalpleri imanla imtihan eder