Tasavvufun mertebeleri

Bismillahirrahmanirrahim

Tasavvufun muhteva açısından mertebeleri nelerdir?

Tasavvufun tahalluk ve tahakkuk olmak üzere iki mertebesi; yani boyutu vardır. Tahalluk, tasavvufun eğitim boyutudur. Tasavvufi hayat, tarikat, manevi makamlar, seyr u sülûk ve adab gibi konuları kapsar. 

Tahakkuk ise tasavvufun marifet, işaret ve bilgi boyutudur. Bu da insanın manevi eğitim sayesinde ahlak ve takva açısından yükselişi ve Allah’a yaklaşması sonucu kainattaki bazı ilahi sırlara aid elde ettiği bilgilerdir. 

Nitekim Kuran’daki:

 “Allah’tan korkun. Allah size gerekli olanı öğretiyor. Allah her şeyi bilmektedir.” (el-Bakara.2/282) ayeti takvanın bir takım manevi bilgilere erişme vesilesi olduğuna işaret etmektedir. 

Bir Kudsi hadisteki: “Kulum bana nafilelerle yaklaşmaya devam eder. Hatta ben onun gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı… olurum”(Buhari, Rikak, 38) ibareleri, kulluk ve nafile ibadet ile insanın kainattaki ilahi kudretin etkisini anlamaya başlayacağını anlatmaktadır. 

Aslında ehl-i sünnet inancına göre bütün insanların fiillerinin gerçek mutasarrıf ve halikı Allah’tır. Ancak insanlar gözlerindeki dünya ve masiva perdesi sebebiyle bunu görememektedir. Yani bir başka ifade ile herkesin gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı Allah’tır. Çünkü bütün fiillerde yaratıcı O’dur. 

İnsanlar bu gerçeği nafile ibadetlerle Hakkın sevgilisi olacak konuma geldikleri zaman fark edebilirler. Kur’an’da Allah’ın, kulların fiillerini kendine izafe etmesi bundandır. Nitekim “Onları siz öldürmediniz, Allah öldürdü. Attığın zaman da sen atmadın, Allah attı.” (el-Enfal, 8/17) buyrulur. “Bildikleriyle amel edene Allah bilmediklerini öğretir.” (Hilyetü’l-evliya, X, 15) hadisinde de aynı konuya işaret edilmektedir.

Tasavvufun bu iki özelliği tasavvufi hayat ve tasavvufi düşünce olmak üzere iki mertebenin meydana gelmesini sağlamıştır. Bunların ikisi de birbirine bağlı olmakla birlikte; aslolan kulluğa yardımcı tasavvufi hayattır.

Kaynak: H. Kamil Yılmaz