Fahrüddin-i Razi

Fahrüddin-i Razi (Muhammed bin Ömer)

Meşhur tefsir alimi.

İsmi, Muhammed bin Ömer bin Hüseyn bin Hüseyn bin Ali et-Teymi el-Bekri’dir.

Künyesi Ebu Abdullah ve Ebü’l-Me’ali, lakabı Fahrüddin’dir.

---

Fahr-i Razi ve İbn-i Hatib-ir-Rey (Rey Hatibi’nin oğlu) diye de tanınmıştır. Soyu Kureyş kabilesine ulaşmaktadır. Aslen Taberistanlıdır. 544 (m. 1149) senesinde İran’da bulunan Rey şehrinde doğdu. 606 (m. 1209) senesinde Hirat’da vefat etti. Rey şehrinde doğduğu için oraya nispetle kendisine “Razi” denilmiştir. Tefsir ve Şafii mezhebi fıkıh alimi olup, kelam, fıkıh, fizik, matematik ve tıb üzerinde çok kitap yazmıştır.

Fahrüddin-i Razi’nin Hocaları:

Fahrüddin-i Razi ( radıyallahü anh ) önce, büyük bir alim olan babası Ziyaüddin Ömer’den ders aldı. Babası, Muhy-is-sünne Muhammed Begavi’nin talebelerinden idi. Gayet fasih, beliğ ve tesirli hutbe okurdu. Fahrüddin-i Razi, Mecd-i Cili’den hikmet (fen bilgisi) okudu. Fıkıh ilmini Kemal Simnani’den öğrendi. İmam-ı Haremeyn’in “Şamil” adlı kitabını ezberlediği söylenir. Fahrüddin-i Razi ( radıyallahü anh ), “Tahsil-ül-hak fi tafsil-il-Fark” isimli eserinde, dinin usul bilgilerini babasından öğrendiğini bildirmektedir. Fahrüddin-i Razi bunlardan başka, asrının büyük alimleriyle görüşmüş ve onlardan ilim almıştır.

Fahrüddin-i Razi’nin yolculukları

Fahrüddin-i Razi, tahsilini bitirip, ilimde yüksek derecelere ulaştıktan sonra, bazı yolculuklar yapmıştır. Fahrüddin-i Razi, yalnız Arabi ilimlerde değil, zamanının bütün ilimlerinde mütehassıstı. Bu sebeple, gittiği bütün yerlerde sultanların iltifat ve teveccühlerini kazandı. Fahrüddin-i Razi gittiği her yerde ilim ile meşgul oldu. İlim ve irfana susamış olanlar, alimler, o nereye giderse peşinden gittiler.

Fahrüddin-i Razi ( radıyallahü anh ), kitap mütalaa etmeyi çok severdi. Hatta, yemek yerken kitap okumadan geçirdiği zamanlara pek çok acıdığını her zaman söylerdi.

Fahrüddin-i Razi’nin İlmi Yönü:

Tefsir, fıkıh, kelam ve usul-i fıkıh gibi dini ilimlerde pek derin bir alim olduğu gibi, edebi ilimler, matematik ve kimya, astronomi, tıb gibi zamanının fen ilimlerinde de söz sahibi idi. O zaman İslam aleminde ortaya çıkmış olan bid’at ve bozuk i’tikad sahiplerinin ve filozofların bozuk düşüncelerini en ince teferruatına kadar tedkik etmiş, onların bozukluğunu ve yanlış olduğunu delilleriyle isbat etmiş, müslümanları onların bozuk ve yanlış sözlerine aldanmaktan kurtarmıştır.

Fahrüddin-i Razi de, İmam-ı Gazali ve İmam-ı Beydavi gibi Selef-i salihinin mezhebinde ya’ni Eshab-ı Kiramın (r.anhüm) ve Tabiinin yolunda idiler. Bunların zamanlarında türeyen bid’at fırkaları, ilm-i kelama felsefeyi karıştırdılar. Hatta, imanlarının esasını felsefe üzerine kurdular. Bu üç İmam, bozuk fırkalara karşı Ehl-i sünnet i’tikadını müdafaa ederken ve onların sapık fikirlerini çürütürken, onların felsefelerine de geniş cevaplar verdiler. Onların bu cevapları, Ehl-i sünnet mezhebine felsefeyi karıştırmak değildir. Bilakis, kelam ilmini, kendisine karıştırılmak istenen felsefi düşüncelerden temizlemektir.

Fahrüddin-i Razi hakkında müstakil eserler yazılmıştır. Onun büyük bir allame olduğunu herkes tasdik eder. Hatta tefsir kitaplarında “Kale-el-allame” denilince, Fahrüddin-i Razi kasdedilir.

Fahrüddin-i Razi’nin Tefsiri Hakkında

Fahrüddin-i Razi’nin yazdığı meşhur tefsirinin ismi, “Mefatih-ül-gayb”dır. Tefsir-i kebir diye bilinir. Önce, oniki veya onüç cild olarak tertib edilmiş, fakat daha sonra sekiz büyük cild haline getirilmiş, çok defalar basılmıştır. Otuz İki cildlik bir baskısı da vardır. İlim sahipleri arasında çok yaygın bir tefsirdir.

Kadı İbn-i Şühbe, Fahrüddin-i Razi’nin bu tefsirini tamamlayamadan vefat ettiğini söyler. Vefeyat-ül-a’yan kitabının sahibi İbn-i Hılligan da böyle der. İbn-i Hacer-i Askalani, ed-Dürer-ül-Kamine kitabında şöyle der: “Fahrüddin-i Razi’nin tefsirini tamamlayan Ahmed bin Muhammed bin Ebi Hazm Mekki Necmüddin el-Mahzumi el-Kumuli’dir. 727 (m. 1326) senesinde vefat etmiştir ve Mısırlıdır.” Fahrüddin-i Razi’nin nereye kadar yazdığı hususuna gelince, bu sualin de önceki gibi kesin bir cevabı yoktur.

Fahrüddin-i Razi’nin Eserleri: 

1. Mefatih-ül-gayb: Tefsir-i Kebir diye bilinir. Burhaneddin Nesefi, bu tefsiri telhis etmiş (kısaltmış) ve Vadıh ismini vermiştir. Muhammed bin el-Kadı Ayasuluğ da telhis etmiştir. 
2. Muhassalu Efkar-ül-mütekaddimin vel-müteahhirin min-el-ulema vel-hükema vel-mütekellimin, 
3. İrşad-ün-Nüzzar ila letaif-il-esrar, 
4. Uyun-ül-mesail, 
5. El-Mahsul, 
6. El-Burhan fir-Reddi ala ehl-iz-Zeygi ves-sagyat, 
7. Nihayet-ül-İcaz fi dirayet-il-İcaz. 
8. Mealimü usul-id-din, 
9. Kitabü fedail-is-Sahabe. 
10. Kitab-ül-ahlak, 
11. Şerhü veciz-ül-Gazali, 
12. Menakıbu İmam-ı Şafii (Matbu’dur), 
13. Tehzib-üd-Delail. 
14. Kitab-ı Esrar-ül-kelam. 
15. Şerhü nehc-ül-belaga, 
16. Kitab-ül-kaza vel-kader, 
17. Kitabü ta’ciz-il-felasife, 
18. Kitab-ül-Berahim-il-Behaiyye. 
19. Kitab-ül-hamsin fi usul-iddin, 
20. Kitab-ül-hak vel-ba’s, 21. Kitabü ismet-il-eribiya, 22. Risaletün fin-nübüvvat. 
21. El-Esrar-ül-mevedde fi ba’dı süver-il-Kur’an-il-kerim, 24. Kitab-ül-firaseti, 
22. Kitabün-fi-zemm-id-dünya, 26. Kitab-üz-Zübde, 27. El-Mulehhas, 28. El-Metalib-ül-aliyye, 29. Kitabün fıl-hendese, 30. Kitab-ül-Cami’ül-kebir. 31. Kitabü musaderet-i Oklides, 
23. Kitabün fil-kabz, 33. Risaletün fin nefs, 34. Kitab-ı Umdet-ün-nezzar ve zinet-ül-efkar, 
24. Risaletün fit-tenbih ala ba’d, 36. Mealimü usul-iddin.

Kaynak: İslam Alimleri Ansiklopedisi’nden istifa edilerek hazırlanmıştır.