Hikmet

 

Bismillahirrahmanirrahim

Hikmet Ne Demektir:

İlim, fıkıh, adalet, sebep, felsefe, kainatın inceliklerini üstün ilimlerle bilmek, lafzı az manası engin… gibi çok çeşitli manalarda kullanılan geniş mefhumlu bir kelime.

İslam Alimlerinin Hikmet Tarifleri:

İslam alimleri, hikmet için çeşitli tarifler yapmışlardır. Fakat çoğunluğun üzerinde ittifak ettiği tarif şudur:

“Hikmet; faydalı ilim ve salih ameldir” (Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak dini Kur’an Dili, I, 915).

Merhum Hamdi Yazır, çoğunluğun bu tarif üzerine diyor ki: “Hem ilim, hem amel, hikmetin en esaslı manasını teşkil eder.”

İlimsiz yapılan amel, faydalı da olsa hikmet olamayacağı gibi, amelsiz olan, tatbik edilmeyen ilim de ne kadar cazip görünürse görünsün hikmet ismini almaz.

Hikmet’i; nazari hikmet ve ameli hikmet olmak üzere ikiye ayıranlar da olmuştur.

Nazari hikmet; kainatta cereyan eden ilahi kanunları (sünnetullah, tabiat kanunları değil de tabiata ait Allah’ın takdir edip var ettiği kanunlar) tefekkür ve muhakeme etmek yoluyla elde edilir. Kainat, akıl sahipleri için bir kitabdır, şuurlu kimseleri hayretlere sevkeden hikmetlerle dolu bir kitabdır.

Ameli hikmet ise, isabetli, yerinde ve faydalı olan fiillerdir. Fakat yukarıda da arz ettiğimiz gibi, İslam mütefekkirlerinin çoğunluğu bunları ayrı ayn mütalaa etmemişlerdir. Yani, faydalı ilmi salih amelden ayırmamışlardır. Onun için diyorlar ki; “hikmetin evveli varlık alemini tefekkür, ortası din ve itaat, sonu ebedi saadettir.” Yani kainat sahifelerini, arz ve sema yapraklarını ibretle tefekkür eden insan, eserden müessire, san’attan sanatkara, nakıştan nakkaşa, sebepler aleminden o sebepleri yaratana zihnen ve fikren intikal eder. İşte bu noktada karşısına din çıkar, yaratana karşı olan vazifesini öğrenir ve tatbik eder. Bu üstün tefekkür ve tatbikat (amel) onu ebedi saadete ulaştırır.

Bazı alimlere göre hikmet, Kur’an-ı Kerim’de dört manada kullanılmıştır:

1. Kur’anın nasihatları: “Allah’ın üzerinizdeki nimetini ve söze öğüt vermek için indirdiği kitabı (Kur’an-ı) ve Kur’andaki hikmeti düşünün ..” (el-Bakara, 2/23). Bu ayetteki hikmet, nasihat ve öğüt manasınadır. Bu manevi ayetin siyak ve sıbakından anlamaktayız.

2. İnce anlayış ve ilim. Lokman süresinin 12. ayetinde şöyle buyuruluyor: “Andolsun biz, Lokman’a hikmet verdik”Yani ince anlayış ve ilim verdik.

3. Nübüvvet-Peygamberlik. Bakara Süresinin 251. ayetinde şöyle buyurulmaktadır: “Allah (c.c) Davud’a saltanat ve hikmet verdi.” Bu ayetteki “hikmet” Peygamberlik manasındadır.

4. Kur’anın incelikleri ve sırları: “Allah hikmeti, kime dilerse ona verir. Kime de hikmet verilirse muhakkak ki ona çok hayır verilmiştir” (el-Bakara, 2/269).

“İnsanları Rabbinin yoluna hikmetle, güzel öğütle davet et” (en-Nahl, 16/125).

Meallerini arz ettiğimiz ayetlerdeki hikmet kelimesi Kur’anın incelikleri ve sırlan manasınadır denilmiştir (Muhammed H. Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, I, 928).

Bazı İslam bilginleri akıl gücünün vasat (itidal) mertebesinde de hikmet denilmiştir. Bu nokta da hikmeti şöyle tarif etmişlerdir: “hakkı hak bilip ona uymak, batılı batıl bilip ondan sakınmak.”

Kur’an-ı Kerim’in bazı ayetlerinde geçen hikmet kelimesini müfessirler sünnet olarak tefsir etmişlerdir. Mesela: Ali-İmran Süresinin 164. ayetindeki: “Kitap ve hikmeti onlara öğretir…” Kitabdan maksat Kur’an, hikmetten maksat da sünnettir (bk. Kadı Beydavî ve Celâleyn Tefsirleri).

Rasulullah’ın Sünnetine hikmet denmesinin bir sebebi; O, hikmet sahibiydi. Yani her sözünde ve fiilin de bir incelik ve mana vardı. Hakka uymayan söz ve fiil kendisinden meydana gelmezdi. Cevâmiu’l-kelîm verilmişti. O az sözle engin ve çok değerli manaları dile getirirdi. Onun hadislerini okuyan ve sünnetini inceleyen bunu rahatlıkla müşahede eder.

Kaynak: İslam Şamil Ansiklopedisi; Yahya ALKIN