Açe İslam Devleti (Açe Sultanlığı )

Açe'de İslamiyet'in Yayılışı ve Kuruluş

Açe, tarihi boyunca ticaret yollarının üzerinde bulunması ve özellikle biberi ile meşhur olması sebebiyle tüccarların uğrak yeri olmuştur. Müslüman tüccarların varlığı, İslamiyetin yayılmasında önemli bir rol oynamıştır.

- İrşad Faaliyetleri: Miladi 12. asrın ortalarında Abdullah Arif ve özellikle öğrencisi Burhaneddîn gibi alimler İslamiyet'i yaymak için Açe'ye gitmişlerdir.

- Kuruluş: Açe halkı, 1205 (H. 602) senesinde Cihan Şah'ın (vaaz ve irşad amacıyla dışarıdan gelmiş, yerli bir kadınla evlenmiştir) hükümdar olmasından sonra gruplar halinde Müslüman olmuştur. Cihan Şah, Müslümanlardan teşkil ettiği orduyla iç bölgelerdeki putperestlere karşı cihad etmiştir.

- Erken Yayılım: Başlangıçta liman bölgelerinde tüccarlar vasıtasıyla yayılan İslamiyet, Cihan Şah döneminde Hindu inancının yaygın olduğu iç bölgelere de nüfuz etmiştir. Marco Polo (1292) şehirlerde Müslümanların, dağlık yerlerde ise putperestlerin yaşadığını kaydetmiştir.

- Samudra/Pasai: Mekke Şerifi tarafından gönderilen Şeyh İsmail komutasındaki bir irşad heyeti, Samudra (Sumatra) şehrine ulaşmış ve buranın kurucusu olan Mara Silu'nun Müslüman olmasına vesile olmuştur. Mara Silu, Abdülmelik Salih ismini almış ve daha sonra Pasai İslam Devletini kurmuştur.

Yükseliş Dönemi ve Sömürgecilere Karşı Mücadele

Açe Devleti, özellikle 16. yüzyılda Portekiz, İspanya ve Hollanda gibi Avrupalı sömürgeci devletlere karşı mücadele eden güçlü bir İslâm kalesi haline gelmiştir.

- Sultan Ali Mugayyet Şah (1507-1522): Onun zamanında İslamiyetin emirleri sıkıca benimsenmiş, hakimiyet sahası genişletilmiş ve İslâmî ilimlerin yayılması için çalışılmıştır.

- Portekizlilerle Savaş: 1509'da Açe'ye gelen Portekizlilerin asıl amacı bölgeyi istila etmek ve sömürmekti. Açeliler, Portekizlilere karşı ardı ardına zaferler kazanarak bölgenin sömürülmesini engellemiştir. Bu durum, 16. yüzyılda Hint Okyanusu'ndaki ticari dengeleri değiştirmiştir.

- Bölgesel Etki: Açe Devleti, Açe şehri ve ırmağını içine alan Büyük Açe bölgesi ile güney, batı ve doğusundaki mulhakat (katılmış) bölgelere (Molabuh, Sigli, Samalonga, Idi vb.) hâkim olmuştur.

Osmanlı Devleti ile İlişkiler ve Yardımlar

Portekizlilerin Hint Okyanusu'ndaki zulmünün artması ve hac gemilerine saldırması üzerine Açeliler, Hilafet Merkezi olan Osmanlı Devleti'nden yardım istemişlerdir.

- İstiklal ve Tabiiyet: Alaüddîn Riayat Şah el-Kahhar (Saltanatı: 1537-1571) döneminde, 1565 civarında bir heyet İstanbul'a gönderilmiştir. Açe Sultanı, Osmanlı Padişahı'na tabiiyetini bildirerek, Açe'nin bir Osmanlı köyü, ahalisinin Osmanlı tebaası ve kendisinin de bir beylerbeyi gibi kabul edilmesini rica etmiştir.

- Sultan II. Selim'in Fermanı (1567):

* Sultan II. Selim Han, Açe Sultanı'nı tebaası arasına kabul etmiş ve Açe elçisine sancak ile birlikte 21 Eylül 1567 (H. 975) tarihli fermanını göndermiştir.

* Vergi yerine, her sene Mevlîd-i Şerîf gününü parlak törenlerle kutlayıp devlet ve milletin bekası için dua etmelerini emretmiştir.

* Askeri Yardım: Mısır ve Kızıldeniz beylerine emir gönderilerek, Kurtoğlu Hızır Reis vekilinin kumandanı olduğu, kadırga, top, tüfek ve askerden oluşan bir donanmanın Açe'ye gönderilmesi kararlaştırılmıştır.

* Erteleme: Yemen isyanı nedeniyle sefer ertelenmiş, ancak Açe'ye iki gemiyle top ve tüfekçiler gönderilmiş, buraya giden Türkler Açe'de yerleşmiştir.

- Sonuç: Açeliler, Osmanlı sancağı altında cihad etmiş ve Osmanlılardan aldıkları teknik yardımlarla (büyük toplar dökmek) Portekizlilere karşı mücadele ederek Malakka limanlarının kurtarılmasında etkili olmuşlardır.

Çöküş ve İşgal

Portekizlilerin zayıflamasıyla yerlerini Hollandalılar ve İngilizler almıştır. Açeliler, İskender Muda (1607-1636) döneminden son hükümdar Mahmud Şah'a (1870-1874) kadar Avrupalılarla mücadele etmiştir.

- Hollanda İşgali: İngilizlerle yapılan anlaşmalar sonucunda (1873) Sumatra adası Hollandalılara bırakılmıştır. Hollanda askerleri 1873'te Açe limanlarını işgal edip Mahmud Şah'ı tahttan indirmiş ve öldürmüştür.

- Büyük Katliam: Osmanlı Devleti'nin 93 Harbi'nde (1877-1878) yenilmesiyle cesaretlenen Hollandalılar, 1877-1881 yılları arasında Açe'yi işgal etmiş, yüz binlerce Müslümanı katletmiştir.

- Tam İşgal: Hollandalılar, esas büyük taarruzu 1896'da gerçekleştirmiş ve 1898 (H. 1316) yılına kadar Açe'yi tamamen işgal ederek zalim bir sömürge idaresi kurmuştur.

İslami Kimliğin Korunması ve Bağımsızlık

- Sultan II. Abdülhamid Han: İşgalden sonra gönderdiği irşad heyetleri ve Ehl-i Sünnet kitapları (özellikle Beydavi tefsirinin tercümesi) Açe Müslümanlarının dinlerini korumalarına ve doğru itikadı öğrenmelerine destek olmuştur.

- İtikadi Durum: Açe halkı, inanç bakımından Ehl-i Sünnet itikadında ve amel bakımından Şâfiî mezhebinde idi. Tasavvuf yoluyla (Nakşibendî, Kadirî) manevi olgunluğa ulaşmaya çalıştılar.

- Modern Dönem: II. Dünya Savaşı sırasında Japon ve ardından İngiliz/Amerikan işgalinden sonra Endonezyalılar, 1949'da Endonezya Cumhuriyeti adı altında birleşerek bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Hollandalıların kültürel ve ekonomik sömürgeciliği devam ettirdiğini ve Müslümanları bölmek için çaba gösterdiği bilinmektedir.

Günümüzdeki Açe'nin Durumu

Açe bölgesi (resmi adıyla: Aceh), Güneydoğu Asya'nın en büyük Müslüman ülkesi olan Endonezya'nın en batı ucunda yer alır.

- Coğrafi Konum: Sumatra adasının kuzey ucundadır.

- İdari Statü: Açe, Endonezya Cumhuriyeti'ne bağlı özel bir eyalettir (Provinsi Aceh). Tarihi ve İslami kimliği nedeniyle diğer Endonezya eyaletlerinden farklı olarak özel özerklik yetkilerine sahiptir.

- İslami Hukuk (Şeriat): Açe, Endonezya'da Şeriat (İslami Hukuk) uygulanan tek bölgedir. Bu, bölgenin tarihi İslami kimliğinin korunmasına yönelik özerklik anlaşmasının bir parçasıdır.

Tarihi Mücadeleden Özerkliğe

Açe, sömürgeci Hollanda'ya karşı uzun süren direnişi ve bağımsızlık sonrasındaki merkezi hükümetle yaşadığı anlaşmazlıklar nedeniyle özel bir konuma sahiptir:

- Siyasi Mücadele: Uzun yıllar süren bağımsızlık hareketlerinin (özellikle GAM - Özgür Açe Hareketi) ardından, 2004 Tsunami felaketinin de etkisiyle Endonezya merkezi hükümeti ile 2005 yılında barış anlaşması imzalandı.

- Özerklik Yasası: Bu anlaşma sonucunda Açe'ye genişletilmiş özerklik tanındı. Bu statü, bölgenin yerel siyaset, maliye ve kültür (İslami uygulamalar dahil) konularında daha fazla kontrole sahip olmasını sağlıyor.

- Tsunami Felaketi (2004): Açe, 2004'teki Hint Okyanusu depremi ve tsunamisinde büyük yıkıma uğramış, bu olay uluslararası alanda büyük bir yardım ve yeniden yapılanma sürecini tetiklemiştir.

Özetle, Açe, güçlü İslami kimliğini ve tarihi direniş mirasını modern Endonezya devleti içinde özerk bir eyalet olarak sürdürmektedir.

Kadiri Yolu