El-A’râf  Sûresi 59-102. Ayetlerin Tefsiri

Tarih: 18 .02. 2025

بِسْمِ ‬‮اللّٰهِ ‬‮الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يم

لَقَدْ اَرْسَلْنَا نُوحًا اِلٰى قَوْمِه۪ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ اِنّ۪ٓي اَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظ۪يمٍ ﴿٥٩﴾ قَالَ الْمَلَاُ مِنْ قَوْمِه۪ٓ اِنَّا لَنَرٰيكَ ف۪ي ضَلَالٍ مُب۪ينٍ ﴿٦٠﴾ قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ ب۪ي ضَلَالَةٌ وَلٰكِنّ۪ي رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَم۪ينَ ﴿٦١﴾ اُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبّ۪ي وَاَنْصَحُ لَكُمْ وَاَعْلَمُ مِنَ اللّٰهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿٦٢﴾ اَوَعَجِبْتُمْ اَنْ جَٓاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلٰى رَجُلٍ مِنْكُمْ لِيُنْذِرَكُمْ وَلِتَتَّقُوا وَلَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿٦٣﴾ فَكَذَّبُوهُ فَاَنْجَيْنَاهُ وَالَّذ۪ينَ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ وَاَغْرَقْنَا الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَاۜ اِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا عَم۪ينَ۟ ﴿٦٤﴾ وَاِلٰى عَادٍ اَخَاهُمْ هُودًاۜ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ اَفَلَا تَتَّقُونَ ﴿٦٥﴾ قَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ٓ اِنَّا لَنَرٰيكَ ف۪ي سَفَاهَةٍ وَاِنَّا لَنَظُنُّكَ مِنَ الْكَاذِب۪ينَ ﴿٦٦﴾ قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ ب۪ي سَفَاهَةٌ وَلٰكِنّ۪ي رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَم۪ينَ ﴿٦٧﴾اُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبّ۪ي وَاَنَا۬ لَكُمْ نَاصِحٌ اَم۪ينٌ ﴿٦٨﴾ اَوَعَجِبْتُمْ اَنْ جَٓاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلٰى رَجُلٍ مِنْكُمْ لِيُنْذِرَكُمْۜ وَاذْكُرُٓوا اِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَٓاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَكُمْ فِي الْخَلْقِ بَصْۣطَةًۚ فَاذْكُرُٓوا اٰلَٓاءَ اللّٰهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿٦٩﴾ قَالُٓوا اَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللّٰهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا كَانَ يَعْبُدُ اٰبَٓاؤُ۬نَاۚ فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَٓا اِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِق۪ينَ ﴿٧٠﴾ قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌۜ اَتُجَادِلُونَن۪ي ف۪ٓي اَسْمَٓاءٍ سَمَّيْتُمُوهَٓا اَنْتُمْ وَاٰبَٓاؤُ۬كُمْ مَا نَزَّلَ اللّٰهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍۜ فَانْتَظِرُٓوا اِنّ۪ي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِر۪ينَ ﴿٧١﴾ فَاَنْجَيْنَاهُ وَالَّذ۪ينَ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَقَطَعْنَا دَابِرَ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَمَا كَانُوا مُؤْمِن۪ينَ۟ ﴿٧٢﴾ وَاِلٰى ثَمُودَ اَخَاهُمْ صَالِحًاۢ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ قَدْ جَٓاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْۜ هٰذِه۪ نَاقَةُ اللّٰهِ لَكُمْ اٰيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ ف۪ٓي اَرْضِ اللّٰهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُٓوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ اَل۪يمٌ ﴿٧٣﴾ وَاذْكُرُٓوا اِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَٓاءَ مِنْ بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّاَكُمْ فِي الْاَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُيُوتًاۚ فَاذْكُرُٓوا اٰلَٓاءَ اللّٰهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْاَرْضِ مُفْسِد۪ينَ ﴿٧٤﴾ قَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ لِلَّذ۪ينَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ اٰمَنَ مِنْهُمْ اَتَعْلَمُونَ اَنَّ صَالِحًا مُرْسَلٌ مِنْ رَبِّه۪ۜ قَالُٓوا اِنَّا بِمَٓا اُرْسِلَ بِه۪ مُؤْمِنُونَ ﴿٧٥﴾ قَالَ الَّذ۪ينَ اسْتَكْبَرُٓوا اِنَّا بِالَّذ۪ٓي اٰمَنْتُمْ بِه۪ كَافِرُونَ ﴿٧٦﴾ فَعَقَرُوا النَّاقَةَ وَعَتَوْا عَنْ اَمْرِ رَبِّهِمْ وَقَالُوا يَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَٓا اِنْ كُنْتَ مِنَ الْمُرْسَل۪ينَ ﴿٧٧﴾ فَاَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَاَصْبَحُوا ف۪ي دَارِهِمْ جَاثِم۪ينَ ﴿٧٨﴾ فَتَوَلّٰى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ اَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَةَ رَبّ۪ي وَنَصَحْتُ لَكُمْ وَلٰكِنْ لَا تُحِبُّونَ النَّاصِح۪ينَ ﴿٧٩﴾ وَلُوطًا اِذْ قَالَ لِقَوْمِه۪ٓ اَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُمْ بِهَا مِنْ اَحَدٍ مِنَ الْعَالَم۪ينَ ﴿٨٠﴾ اِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِنْ دُونِ النِّسَٓاءِۜ بَلْ اَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ ﴿٨١﴾ وَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِه۪ٓ اِلَّٓا اَنْ قَالُٓوا اَخْرِجُوهُمْ مِنْ قَرْيَتِكُمْۚ اِنَّهُمْ اُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ ﴿٨٢﴾ فَاَنْجَيْنَاهُ وَاَهْلَهُٓ اِلَّا امْرَاَتَهُۘ كَانَتْ مِنَ الْغَابِر۪ينَ ﴿٨٣﴾ وَاَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ مَطَرًاۜ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِم۪ينَ۟ ﴿٨٤﴾ وَاِلٰى مَدْيَنَ اَخَاهُمْ شُعَيْبًاۜ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ قَدْ جَٓاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَاَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْم۪يزَانَ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْيَٓاءَهُمْ وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْاَرْضِ بَعْدَ اِصْلَاحِهَاۜ ذٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِن۪ينَۚ ﴿٨٥﴾ وَلَا تَقْعُدُوا بِكُلِّ صِرَاطٍ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِ مَنْ اٰمَنَ بِه۪ وَتَبْغُونَهَا عِوَجًاۚ وَاذْكُرُٓوا اِذْ كُنْتُمْ قَل۪يلًا فَكَثَّرَكُمْۖ وَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِد۪ينَ ﴿٨٦﴾ وَاِنْ كَانَ طَٓائِفَةٌ مِنْكُمْ اٰمَنُوا بِالَّذ۪ٓي اُرْسِلْتُ بِه۪ وَطَٓائِفَةٌ لَمْ يُؤْمِنُوا فَاصْبِرُوا حَتّٰى يَحْكُمَ اللّٰهُ بَيْنَنَاۚ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِم۪ينَ ﴿٨٧﴾ قَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ لَنُخْرِجَنَّكَ يَا شُعَيْبُ وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مَعَكَ مِنْ قَرْيَتِنَٓا اَوْ لَتَعُودُنَّ ف۪ي مِلَّتِنَاۜ قَالَ اَوَلَوْ كُنَّا كَارِه۪ينَ ﴿٨٨﴾ قَدِ افْتَرَيْنَا عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اِنْ عُدْنَا ف۪ي مِلَّتِكُمْ بَعْدَ اِذْ نَجّٰينَا اللّٰهُ مِنْهَاۜ وَمَا يَكُونُ لَنَٓا اَنْ نَعُودَ ف۪يهَٓا اِلَّٓا اَنْ يَشَٓاءَ اللّٰهُ رَبُّنَاۜ وَسِعَ رَبُّنَا كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًاۜ عَلَى اللّٰهِ تَوَكَّلْنَاۜ رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَاَنْتَ خَيْرُ الْفَاتِح۪ينَ ﴿٨٩﴾ وَقَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ لَئِنِ اتَّبَعْتُمْ شُعَيْبًا اِنَّكُمْ اِذًا لَخَاسِرُونَ ﴿٩٠﴾ فَاَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَاَصْبَحُوا ف۪ي دَارِهِمْ جَاثِم۪ينَۚۛ ﴿٩١﴾ اَلَّذ۪ينَ كَذَّبُوا شُعَيْبًا كَاَنْ لَمْ يَغْنَوْا ف۪يهَاۚۛ اَلَّذ۪ينَ كَذَّبُوا شُعَيْبًا كَانُوا هُمُ الْخَاسِر۪ينَ ﴿٩٢﴾ فَتَوَلّٰى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ اَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَاتِ رَبّ۪ي وَنَصَحْتُ لَكُمْۚ فَكَيْفَ اٰسٰى عَلٰى قَوْمٍ كَافِر۪ينَ۟ ﴿٩٣﴾ وَمَٓا اَرْسَلْنَا ف۪ي قَرْيَةٍ مِنْ نَبِيٍّ اِلَّٓا اَخَذْنَٓا اَهْلَهَا بِالْبَأْسَٓاءِ وَالضَّرَّٓاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ ﴿٩٤﴾ ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتّٰى عَفَوْا وَقَالُوا قَدْ مَسَّ اٰبَٓاءَنَا الضَّرَّٓاءُ وَالسَّرَّٓاءُ فَاَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ ﴿٩٥﴾ وَلَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُرٰٓى اٰمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَٓاءِ وَالْاَرْضِ وَلٰكِنْ كَذَّبُوا فَاَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿٩٦﴾ اَفَاَمِنَ اَهْلُ الْقُرٰٓى اَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنَا بَيَاتًا وَهُمْ نَٓائِمُونَۜ ﴿٩٧﴾ اَوَاَمِنَ اَهْلُ الْقُرٰٓى اَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ يَلْعَبُونَ ﴿٩٨﴾ اَفَاَمِنُوا مَكْرَ اللّٰهِۚ فَلَا يَأْمَنُ مَكْرَ اللّٰهِ اِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ۟ ﴿٩٩﴾ اَوَلَمْ يَهْدِ لِلَّذ۪ينَ يَرِثُونَ الْاَرْضَ مِنْ بَعْدِ اَهْلِهَٓا اَنْ لَوْ نَشَٓاءُ اَصَبْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْۚ وَنَطْبَعُ عَلٰى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ ﴿١٠٠﴾ تِلْكَ الْقُرٰى نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ اَنْبَٓائِهَاۚ وَلَقَدْ جَٓاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِۚ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا مِنْ قَبْلُۜ كَذٰلِكَ يَطْبَعُ اللّٰهُ عَلٰى قُلُوبِ الْكَافِر۪ينَ ﴿١٠١﴾ وَمَا وَجَدْنَا لِاَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍۚ وَاِنْ وَجَدْنَٓا اَكْثَرَهُمْ لَفَاسِق۪ينَ ﴿١٠٢﴾

59- “Andolsun ki Nuh’u kavmine gönderdik de: “Ey kavmim!” dedi; “Allah’a kulluk edin. Sizin için ondan başka bir ilah yoktur. Doğrusu ben sizin için büyük bir günün azabından korkarım.”

Yemin olsun ki biz Nuh'u, kavmine, emirleri tebliğ etmesi, Allah'tan baş­ka şeylere taptıklarından dolayı gazaba uğrayacakları hususunda uyurması için Peygamber olarak gönderdik. Nuh onlara: "Ey kavmim, sadece Allah’a kulluk edin. Onun dışındaki putlara ve tanrılara tapmayı bırakın. Zira sizin, Allah'tan başka ilahınız yoktur. Şayet iman etmezseniz, sizler için, cezası büyük olan bir günün azabından korkarım." dedi.

Allah Teâlâ, bu suresinin başında Hz. Âdemi zikretmiş, bu âyetten iti­baren de başta Hz. Nuh olmak üzere bir kısım Peygamberlerin, ümmetleri ile olan kıssalarını bizlere bildirmiştir. Bunları bildirmesinin hikmetlerinden bazılarının şunlar olduğu söylenmektedir.

60. “Kavminden ileri gelenlerde dedi ki: “Biz seni apaçık bir sapıklık içinde görüyoruz.”

Senin apaçık doğru yolu terk edip gittiğini görmekteyiz. Her çağdaki kafirler, Hidayet ehli nin dalalette olduğunu düşünürler. Bu şekilde onların hüküm vermeleri güya, akli ve ilmi bir hüküm veya şimdilerde pozitif bakış açısı olarak ortaya konulan bir hüküm gibi düşünürler. 

61- “De di ki: “Ey kavmim bende bir sapıklık yoktur, ancak ben Alemlerin rabbi (tarafı)’nden (gönderilmiş) bir peygamberim.”

Kavminin, kendisini sapıklıkla suçlaması ve kendisine uymaması karşı­sında Nuh aleyhisselam da kendisinin dalalete düşmüş bir kimse olmadığını, Allah tarafından, emir ve yasaklarını tebliğ etmek üzere Peygamber olarak gön­derildiğini söylemiş ve böylece bir kere daha, kendisine uymalarını istemiştir. 

62- “Rabbimin vahyettiklerini size bildiriyorum, size bildiriyorum, size öğüt veriyorum. Ben sizin bilmediğinizi de Allah katından biliyorum.”

Nuh aleyhisselam sözlerine devamla, söylediklerinin, Allah tarafından gönderilmiş emir ve yasaklar olduğunu, kendisinin de ancak bu emir ve yasak­ları tebliğ eden bir kişi olduğunu söylemiş ve onların bilmedikleri bir çok şeyle­ri bildiğini beyan etmiştir. Onların bilmediği şeylerden biri de Allah'ın azabının suç işlemiş olan bir kavimden asla geri döndürülmeyeceği gerçeğidir. 

63- “Sizi uyarması, sizin sakınmanız ve böylece rahmete kavuşturulmanız için aranızdan bir adama, Rabbiniz tarafından bir öğüt geldi diye mi hayret ediyorsunuz?”

Nuh kavmi, Nuh’un kendilerine, Allah hakkındaki nasihatlarını reddedip Allah’ın onu Peygamber göndermesini inkâr edince ve ona "Seni ancak bizim gibi bir beşer olarak görüyoruz. İçimizden sana, basit görüşlü, en âdi kimseler­den başkasının tabi olduğunu görmüyoruz. Sizin, bizden bir üstünlüğünü de görmüyoruz. Aksine, yalancı olduğunu sanıyoruz.” demeleri üzerine Nuh da onlara "Size, Allah tarafından bir hatırlatma ve bir öğüdün, sizinle birlikte bulunan bir adamın üzerine inmiş olmasına mı şaşıyorsunuz Bunlar, ona indi ki, Allah’ı inkâr etmenizden dolayı sizi onun cezasına karşı uyarsın. Sizler de Allah’ı birleyerek sadece ona iman edip amellerinizi onun için yaparak onun azabından korkmuş olasınız. Böylece rabbiniz de size merhamet etmiş olsun.

Görüldüğü gibi âyet-i kerime, Nuh aleyhisselam’ın kavmine hitapla, aralarından birinin peygamber olarak gönderilmesinin şaşılacak bir şey olma­dığım aslında, o Peygambere gönderilen emir ve yasaklara uymak suretiyle Al­lah’tan korkmak gerektiğini, kendilerini kurtaracak davranışın bu olduğunu aksi halde kötü sonuçtan kurtulamayacaklarını ihtar etmektedir.

64- "Bunun üzerine onu yalanladılar. Biz de onu ve gemide beraberinde olanları kurtardık. Ayetlerimizi yalan sayanları da suda boğduk. Çünkü onlar gerçekten kör bir kavim idiler.”

Buna rağmen Nuh’u yalanladılar. Biz de Nuh’u ve gemide onunla beraber olanları kurtardık. Âyetlerimizi yalanlayanları da suda boğduk. Çünkü onlar, gerçeği görmeyen kör bir millet idiler.

Allah Teâlâ, bu âyet-i Kerime’de, inkârlarından dolayı kâfirleri cezalan­dırdığını, buna mukabil Peygamberi ve Müminleri kurtardığını beyan etmekte­dir. İşte bu, Allah Teâlâ´nın, hem dünyada hem de âhirette geçerli olan hükmü­dür.

Nitekim Allah Teâlâ başka bir âyet-i Kerime´de de şöyle buyurmaktadır: "Şüphesiz biz, Peygamberlerimize ve iman edenlere hem dünya hayatında hem de şahitlerin şahitlik edeceği kıyamet gününde mutlaka yardım edeceğiz." (Mü­min, 51)

65- “Ad’a da kardeşleri Hud’u gönderdik. Dedi ki: “Ey kavmim Allah'a ibadet edin. Sizin için ondan başka bir ilâh yoktur. Hâlâ sakınmaz mısınız?”

Âd kavmine de kardeşleri Hûd’u Peygamber olarak gönderdik. Hud da, Peygamber olarak gönderildiği kavmine dedi ki: "Ey kavmim, sadece Allah’a kulluk edin. Ondan başkasını ilah edinmeyin. Zira sizin, ondan başka hiçbir ila­hınız yoktur. Allah’ı bırakıp başkalarına kulluk ederken Allah’ın azabından korkmuyor musunuz. Halbuki sizi yoktan yaratan ve rızıklandıran yalnızca O’dur. Hala sakınmayacak mısınız?

66- “Kavminden küfretmiş ileri gelenler dediler ki: “Gerçekten biz seni bir beyinsizlik içinde görüyoruz ve doğrusu biz seni yalancılardan sanıyoruz.” 

Bunun üzerine, kavminin ileri gelen kâfirleri  “Şüphesiz biz seni bir beyinsizlik içerisinde görüyoruz ve seni muhakkak yalancılardan sanı­yoruz." dediler.

Hûd’un kavminin ileri gelenlerinden, onun Peygamberliğini inkar ederek kâfir olanlar Hûd’a şu cevabı verdiler: "Ey Hûd şüphesiz biz seni, dinimizi ve ilahlarımızı reddetmekle haktan uzaklaşan ve sapıklığa düşen bir kimse olarak görüyoruz. Ayrıca Peygamberlik iddiasında da yalancılardan olduğun kanaatinde­yiz."

67- “Dedi ki: “Ey kavmim! Ben de hiçbir beyinsizlik yoktur. Ancak ben alemlerin rabbinden (gelmiş) bir peygamberim..”

Hûd aleyhisselam, kavminin kendisini yalanlamasına cevap olarak, hak Peygamber olduğunu tekrarlıyor ve "Sizin sandığınız gibi, ben, beyinsiz, anla­yışsız bir kimse değilim. Ben, Allah tarafından gönderilmiş gerçek bir Peygam­berim." diyerek kavmini tekrar bir kere daha uyarmış oluyor.

68- “Size Rabbimin vahyettiklerini bildiriyorum ve ben sizin için emin bir öğütçüyüm.”

Ey kavmim, ben sizlere, rabbimin bana tebliğ etmemi emrettiği şeyleri tebliğe ediyorum. Sizleri Allah'a ibadet etmeye davetimde bir nasihat ediçiyim. Öğüdümü kabul edin. Ben, Allah'ın, vahyini bana emanet ettiği güvenilir bir kimseyim. Yalan söylemem. Allah’ın vahyini ne eksiltir ne de ona birşey kata­rım.

69- “Sizi uyarması için aranızdan bir adama Rabbiniz tarafından bir öğüt geldi diye mi hayret ediyorsunuz? Düşününüz ki o sizi Nuh kavminden sonra halifeler yaptı. Yaratılış itibariyle size, oldukça boy-pos verdi. Artık Allah'ın nimetlerini hatırlayın ki felaha erdilesiniz.”

Allah tarafından bir öğüdün ve bir hatırlatmanın, sizinle beraber bulunan bir adama, sizi, Allah’ın cezelandırmasından sakındırması için gelmesine mi şaşırıyorsunuz. Hatırlayın, Peygamberlerine karşı gelen Nuh kavmine nasıl azap gelip onları yok edildikten sonra Allah sizleri onların yerine getirip onların Halifleleri kıldı. Onların başına gelenlerin, sizin de başınıza gelmsinden kaçının. Allah sizi de helak edip yerinize başka bir topluluk getirebilir. Allah sizleri, ya­ratılış bakımından da Nuh kavminden daha güçlü ve kuvvetli kıldı. O halde Al­lah’ın size olan nimetlerini ve lütfunu iyi düşünün. Yalnız ona ibadet ederek ona şükredin ki kurtuluşa erip ahirette de nimetlere ulaşasınız.

İbn-i İsâk diyor ki: "Âd kavminin hz. Hud´un kendilerine peygamber ola­rak gönderildiği zaman kaldığı yer, Ahkaf bölgesi idi. Ahkâf, Yemen'deki Um­man ile Hadramut arasındaki kumluk bölgedir. Âd kavminin yaşadığı yer burası olmasına rağmen Allah'ın kendilerine verdiği güç ve kuvvet sayesinde bütün yeryüzüne yayılmış ve insanları kendilerine boyun eğdirmişlerdi. Onlar, putlara tapan putperest insanlardı. Allah onlara, içlerinde soy ve mevki bakımından en üstünleri olan Hud’u Peygamber olarak gönderdi. Hud onlara, Allah'ı birlemele­rini, onunla birlikte başka ilahlar edinmemeleri ve insanlara zulmetmekten elle­rini çekmelelerine emretti. Onlar da karşı geldiler. Hud´u yalanladılar. "Bizden daha kuvvetli kim vardır " dediler. İçlerinden çok az kimseler, Hz. Hud´a iman ettiler. Onlar da imanlarını gizliyorlardı. Bunlardan biri de Mersed b. Sa’d b. Ufeyr idi. Hud, kavmi, Allah'a isyan etmeye, Peygamberlerini yalanlamaya, yer­yüzünde çokça fesat çıkarmaya ve tağutlaşmaya, devam ettiler. Her tepenin ba­şına bir bina kurup onunla eğlendiler. Bunun üzerine Hud onlara "Siz, her tepeye bir bina kurup onunla eğlenir misin Dünyada ebedi kalacağınızı umarak sağlam köşkler (fabrikalar) mi edindiniz Birini yakaladığınız zaman ona zorba­ca mı davranırsınız. Allah´tan korkun ve bana itaat edin. dedi. Onlar da ce­vaben dediler ki: "Ey Hud, bize apaçık bir delil getinnedin. Bizler de sırf senin sözünle ilahlarımızı bırakacak değiliz. Sana inanacak da değiliz. Sana ancak şu­nu deriz: "İlahlarımızdan bazısı seni çarpmış." 

Hud da dedi ki: "Allah'ı şahit tu­tarım. Siz de şahit olun ki ben sizin Allah'ı bırakıp ortak koştuklarınızdan beri­yim. Hep birlikte yapacağınız hileyi bana yapın. Sonra elinizden gelirse bana hiç fırsat vermeyin. Ben, benim ve sizin rabbiniz olan Allah'a güvendim. Hare­ket eden hiçbir canlı varlık yoktur ki, onun tasarrufu Allah’ın elinde olmasın. Şüphesiz, rabbimin yolu dosdoğru yoldur. 

Hud kavmi böyle yapınca Allah, üç yıl onlara yağmur yağdırmadı. Böy­lece çok sıkıntılara düştüler. O zamanlarda insanların başına bir bela veya kıtlık gelince onu kendilerinden kaldırması için Allah’a Mekke’deki Beytül Haramda dua ederlerdi. Müşrikler de Müslümanlar da böyle yaparlardı. O zamanda Mek­ke’ye Âmâlika kavmi hakimdi. Bunların liderleri Muaviye b. Bekr idi. Onun an­nesi, Âd kavmindendi. Âd kavmi, kıtlığı kendilerinden kaldırması için Allah’a dua etmek üzere Mekke’ye bir heyet gönderdi. Muaviye b. Bekr, gelen dayısı oğullarına İkramda bulundu. Onlar oraya gelme amaçlarını unutup zevkü sefaya daldılar. Nihayet Âmâlikanın lideri Muaviye b. Bekr, bir şiir yazıp cariyelerine okutarak onları uyardı. Onlar Allah’a yalvarıp kendilerine yağmur yağdırmasını dilediler. Allah onlara, beyaz, kırmızı ve siyah olmak üzere üç bulut gönderdi. Bunlardan birini istemelerine dair bir ses işittiler. Onların liderleri de, siyah bu­lutun içinde daha çok yağmur bulunacağı düşüncesiyle onu istedi. Halbuki o bu­lut, toz duman dolu bir buluttu. Allah bu bulutu, Âd kavminin bulunduğu yere gönderdi. Bulut onlara bir vadiden görününce sevindiler. Ve "Bu bize yağmur yağdıracak bir buluttur." dediler. Allah da onlara: "Hayır, o, hemen inmesini is­tediğiniz şeydir. O bir rüzgardır. Onun içinde, rabbinin emriyle her şeyi yerle bir edecek can yakıcı bir azap vardır." buyurdu. Allah bu rüzgarı onlara yedi gece ve sekiz gün musallat etti. Rüzgar devamlı esiyordu. Âd kavminin hepsini helak etti. Hiçbir kimse bırakmadı. Hud Peygamber, kendisine iman edenlerle birlikte bir bahçeye gitmişlerdi. Rüzgardan onlara, hoşlarına gidecek bir esinti ulaştırıyordu. Âd kavmini ise yerden yere vuruyor ve beyinlerini taşlarla eziyor­du

70- “Dediler ki: “Sen bize yalnız Allah'a kulluk etmemiz ve atalarımızın tapmakta olduklarını bırakmamız için mi geldin? Öyleyse şayet sadıklardan isen tehdit ettiklerini getir bize.”

Kavmi Hûd’a şu cevabı verdi: "Sen bize, yalnızca Allah'a ibadet edip tap­tığımız diğer ilahlarımızı terk etmemiz için mi geldin? Bizleri, cezalandırmakla tehdit ediyorsun. Eğer sözlerinde doğru isen, vaad ettiğin azabı bize getir de gö­relim."

Başka birâyette de bu sapık insanların Hakka boyun eğmeleri gerekir­ken, ona karşı çıkıp Allah'ın azabını istedikleri şöyle beyan edilmektedir: "Yine bir zaman onlar: "Ey Allah’ım, eğer bu Kur’an, nezdinden indirilmiş hak bir kitapsa, gökten üzerimize taşlar yağdır veya bize, can yakıcı bir azap ver." demiş­lerdi. 

71- “Dedi ki: “Gerçekten üzerinize rabbinizden bir azap bir gazap gelecektir. Allah haklarında hiçbir delil indirme demişken, kendinizin ve atalarınızın taktığı birtakım adlar hakkında benimle mücadele mi ediyorsunuz? Bekleyin öyleyse şüphesiz ben de sizinle beraber bekleyenlerdenim..”

Hud, kavmine dedi ki: "Artık size rabbiniz tarafından azap ve gazap geldi. Helak olacaksınız. Sizler benimle kendilerinizin ve atalarınızın putlar" diye adlandırdığınız şeyler hakkında mı tartışmaya girişiyorsunuz? Halbuki Allah, sizin bunları put(ilah) edinmenize ve bunlara tapmanıza dair hiçbir delil indirmemiştir. Çünkü ibadet, zarar ve fayda verebilecek, itaat edeni mükâfaatlandırıp isyan edeni cezalandıran bilecek bir yüce zat’a yapılır. Cansız olan taş, maden gibi şey­ler ise ne bir zarar verebilir ne de bir fayda. Sizler, hakkınızda Allah’ın hükmü­nü bekleyin. Ben de, benimle sizin aranızdaki hükmünü bekleyinlerdenim.

Bu âyet, Hz. Hud’un, kavmini tehdit ettiğini göstermektedir. Bu itibarla bundan sonra gelen âyet, kavminin akıbetini bildirmektedir.

72- “Bunun üzerine tarafımızdan bir rahmetle onu ve beraberinde bulunanları kurtardık. Ayetlerimizi yalan sayıp, iman etmemiş olanların kökünü kestik.”

Allah Teâlâ başka âyetlerde Hûd kavmim nasıl helak ettiğini beyan ederek buyuruyor ki: "Âd kavmi ise, uğultu çıkaran, her şeyi kasıp kavuran ve şiddetle esen bir rüzgarla yok edildi."

"Allah, onların köklerini kazımak için o kasırgayı yedi gece sekiz gün aralıksız estirdi. Eğer orada olsaydın onların, kökünden sökülmüş kof hurma kötülükleri gibi yere serildiklerini görürdün."

"Sen, onlardan hiç kurtulup kalanı gördün mü?  Evet, Âd kavmi, Peygamberlerine karşı inatlaşıp azgınlıklarında diretince Allah onları, her şeyi yok eden bir rüzgarla helak etmiştir.

Rivayet edildiğine göre, rüzgar insanları kaldırıyor ve kafalarının üzerine yere bırakıyordu. Kafaları dağılıyor geriye bedenleri, çürümüş kof kütükler şek­linde kalıyordu.

73- “Semud’a da kardeşleri Salih'i gönderdik. Dedi ki: “Ey kavmim Allah'a ibadet edin sizin için ondan başka ilah yoktur. Size rabbinizden apaçık bir delil gelmiştir. İşte size bir ayet olarak Allah'ın dişi devesi! Onu bırakın da Allah'ın toprağında otlasın. ona bir kötülükle dokunmayın, yoksa sizi acıklı bir azap yakalar.”

Semûd, Hz. Sâlih’in peygamber olarak gönderildiği eski bir Arap toplumunun adıdır. Nûh’un oğlu Sâm’ın soyundan gelmiştir. Dedeleri Semûd’un adıyla anılır. Suriye ile Hicaz arasında bulunan Hicr’de yaşamışlardır. Kur’an’da Ashâbü’l-Hicr diye de anılırlar (Hicr 15/80). Arap kaynaklı olmayan bazı vesikalarda da bu isimde bir kavmin varlığından ve yaşadıkları bölgeden söz edilmektedir (bk. H. H. Brau, “Semûd”, İA, X, 474-475). Bunlar, Vâdilkurâ’da kayaları oyarak evler (Fecr 89/9), düz arazide de saraylar yapan bir Arap toplumu idi.

Salih (As) kavmine diğer peygamberlerin dediği gibi ve yaptığı gibi putları bırakmalarını yalnızca Allah’a ibadet etmeye davet etti. Onlar ise Salih peygamberden doğruluğunu gösteren  bir mucize getirmelerini istemişlerdi. Sâlih de “Size rabbinizden açık bir delil gelmiştir. O da size bir mûcize olarak Allah’ın şu devesidir” dedi. Bu olayla alakalı bilgiler Taberi ve Razi tefsirlerinde anlatılmıştır. Hicr bölgesinde bulunan “Kaibe” isimli bir kayadan doğurması yaklaşmış bir dişi devenin çıkmasını istediler. Bunun üzerine Salih aleyhisselam bu mucizeyi gösterdiği takdirde mutlaka iman edeceklerine ve kendilerine tabi olacaklarına dair kesin söz aldı. Ve rabbine yalvardı adı geçen taş yarılarak içinden geniş vücutlu, kusursuz yavrusu karnında hareket eden bir deve çıktı. Bunun üzerine kavminin ileri gelenleri ve etrafındakiler iman ettiler.

Deve semud kavmiyle birlikte yaşamaya başladı. Bu deve diğer normal hayvanlardan çok farklıydı. Bu sebeple çok su içiyordu. Bunun için semud kavminin su içtiği kuyudan bir gün deve bir günde insanlar içiyor idi. Devenin su içtiği gün bütün insanlar süt ihtiyaçlarını ondan sağlıyorlardı.

Bu şekilde günler uzayıp gittikçe semud kavmi buna tahammül edemeyip deveyi öldürmeye karar verdi. İçlerinden bazıları ona ok attılar ve yere düşen deveyi kesip öldürdüler. Bu haber Salih aleyhisselam ulaşınca ayeti kerimenin de belirttiği onlara şöyle dendi: “Evlerinizde 3 daha yaşayın. Bu yalanlanayamayacak bir tehdittir.” Hud / 65 

Bundan sonra içlerinden 9 kişi aralarından şöyle kararlaştırdılar. Biz bu Salihi öldürelim. Eğer tehdidinde doğru ise önce biz onu helak etmiş olalım. Şayet yalancı ise onu da devesini kavuşturalım. Ayet-i kerime bu hususda şöyle işaret buyuruyor: “Aralarından Allah'a yemin ederek şöyle konuştular, salih'i ve ailesini bir gece baskınıyla öldürelim, sonra da akrabasına yakınlarımızın öldürülmesinden haberimiz yok. Şüphesiz bizler doğru kimseleriz diyelim.” Neml / 49

Bu adamlar geceleyin gelip Salih aleyhisselâmı öldürmek isteyince Allah'u teala onların üzerine gökten taş yağdırdı ve helak etti.

Semud kavmi Salih aleyhisselamın söylediği 3 günü beklediler. Birinci gün yüzleri sarardı, ikinci gün kızardı, üçüncü gün simsiyah oldu. Dördüncü günde ise artık Allah'ın azabını bekliyor. Ve neyin nereden, nasıl geleceğini bilmiyorlardı. Bir gün güneş doğar doğmaz, gökten şiddetli bir gürültü yerden şiddetli bir sarsıntı başladı. Böylece hepsi oldukları yerde diz üstü çöküp kaldılar.

Peygamber efendimiz (sav) Semud kavminin yaşamış olduğu Hicr bölgesinden geçerken ashabına oradan hızlı geçmelerini, oranın kuyularından su içmemelerini ve onların hallerine ağlamalarını söylemiştir. Taberi bu hususta çeşitli rivayetler zikretmiştir. 

74- “Düşününüz ki o sizi Ad’dan sonra halifeler yaptı. Yeryüzünde sizi yerleştirdi. Ovalarında köşkler yapıyor, dağlardan evler yoruyorsunuz. Artık Allah'ın nimetlerini anın yeryüzünde fesatçılar olarak taşkınlık yapmayın.”

Allahu teala bu buyruk ile Arap topraklarında Ad kavminden sonra Semud kavminin egemenlik sahibi olduğunu hissettirmektedir. Sizi yeryüzünde yerleştirdik. Ovalarında köşkler yapıyorsunuz, dağları delip evler ediniyorsunuz. Allah'ın üzerinizde olan nimetlerini hatırınızdan çıkarmayın, yeryüzünde bozgunculuk ve taşkınlık yapmayın.

75- “Onun kavminden büyüklük taslayan ileri gelenler kendilerine zayıf gördüklerine, içlerinden iman edenlere dediler ki. “Siz salih'in gerçekten Rabbi tarafından gönderilmiş olduğuna inanıyor musunuz?” Onlar da: “Doğrusu biz, Onunla gönderilene inanıyoruz.” dediler..”

Salih’in kavminden kibirlenenlerden dolayı Salih'e iman etmeyen ileri gelen kimseler, kavminden salih'e iman eden zayıflara şöyle dediler: “Salih'in rabbinden bize ve size gerçekten peygamber olarak gönderildiğini biliyor musunuz? Onlar da.: “Biz Allah'ın Salih İle beraber gönderdiği hak ve hidayete şüphesiz iman ediyoruz.” dediler. 

76- “Büyüklük taslayanlar dediler ki: “Biz doğrusu sizin iman ettiğinizi inkâr edenleriz.”

Kendi güçlerine, mal ve servetlerine güvenen o mütekebbir kavim, cahil­ce ifadelerle Salih aleyhisselam´a karşı çıkıp onun tebliğ ve tekliflerine karşı "Senin iman ettiğini biz inkâr ediyoruz." dediler. Halbuki onların, fani olan bu dünya varlıkları, kendilerinin felaketine sebep olacaktı da bunun farkında değil­lerdi.

77- “Ve deveyi kesip devirdiler de rablerinin emrine baş kaldılar ve dediler ki: “Ey Salih, eğer sen peygamberlerden isen tehdit edip durduğun azabı getir bize!”

Kavmi, Salih´in tenbih ve ikazlarına rağmen deveyi kestiler ve gayet şı­marık ve münkir bir eda ile ona-meydan okuyarak: "Eğer sen, gerçekten Peygambersen, tehdit ettiğin, geleceğini haber verdiğin azabı bize getir de görelim. "Artık lâyık oldukları acıklı azabın başlarına gelmesi pek yakındı. 

78- “Bu yüzden onları şiddetli bir sarsıntı tutuverdi de yurtlarında dizüstü çöken kimseler oldular.”

Semud kavmi Salih Peygamberin davetine uymadı ve onun ikazını dinle­meyerek, bir mucize olarak Allah tarafından gönderilen deveyi kestiler, İşte bu­nun üzerine onları şiddetli bir sarsıntı yakaladı. Gökten de pük müthiş bir çığlık kopup geldi. Bu sarsıntı ve çığlığın dehşetinden kalpleri parçalanarak helak olup gittiler. Gelen facianın şiddetinden hiçbir tarafa kıpırdayamadan oldukları yerde dizüstü yığılıp kaldılar.

Rivayete göre onlar deveyi çarşamba günü kesmişler bu azapta ta kendilerine Cumartesi günü gelmişti. Hz. Salih, gelecek olan bu felaketi bildiği için yüz yirmi kadar müminle beraber o memleketi terk etmişti. Oradan uzaklaştıktan sonra uzaktan bir dumanın, kavminin üzerine çöktüğünü görmüş ve onların he­lak olduklarını anlamıştı.

79- “O da onlardan yüz çevirdi ve dedi ki: “Ey kavmim andolsun ki ben size rabbimin vahyettiğini bildirdim ve size öğüt verdim, ne var ki siz öğüt verenleri sevmiyorsunuz..”

Salihin kavmi Semud, deveyi kesip azabın kendilerine derhal gelmesini isteyince Salih, onlann arasından çıkıp gitmiştir. Çünkü Allah ona, üç gün içeri­sinde kavmini helak edeceğini bildirmiştir. Salih aralarından ayrılmadan önce onlara "Rabbimin size ulaştırmamı emrettiği emir ve yasaklarını size ilettim. İnkarcılığınıza ve putlara tapmaya devam etmeniz halinde, azabına uğratacağına dair sizlere nasihat ettim. Fakat sizler, Allah hakkında size nasihat edenleri ve şehvani arzularınıza uymamanızı söyleyenleri sevmezsiniz.

80- “Lut’u da gönderdik. Hani o kavmine demişti ki: “Sizden önce dünyalarda hiç kimsenin yapmadığı, hayasızlığı mı yapıyorsunuz?”

İbrahim (as) ile birlikte ayrılan kardeşi Haran’ın oğlu olan Lut ölü deniz çivarında bulunan Sodom ve Gomore’ya peygamber olarak gönderdik. 00Burada oturan halk, inkarcılığın yanı sıra livatayı meşru hale getirmişlerdi. Lut (as) erkeğin erkeğe yaklaşmasını daha önce hiçbir millette görülmemiş ölçüde yaygınlaşmış olan bu sapkınlığı ve hayasızlığı eleştirdi. Lut (as) onların yaptıklarını reddetti, sonrada onları azarlayarak şu şekilde dedi:

81- “Siz kadınları bırakıp şehvetle erkeklere yaklaşıyorsunuz? Doğrusu siz çok aşırı giden bir kavimsiniz.”

Erkeklerle cinsel ilişkiye girme arzusunun duyulmasının yanlışlığını bu arzunun kadınlarla paylaşılması gerektiğini ifade etti ve bu işin tek sebebinin şehvet olduğunu vurgulaması onların hayvanlar gibi olduğunu vurgulamasıdır. Lut (as) yaptıkları bu işleri reddettikten sonra onları aynı zamanda müsrif(günahta aşırı giden)likle nitelendirdi. 

Kitap ve sünnette zinanın cezası belirtilmekle beraber sapıklık ve çirkinlik sayılarak yasaklanan eşcinselliğin cezası tayin edilmemiş. Bu yüzden Müslüman alimler bu suçun cezası hakkında taşlama, yakma, üstüne duvar yıkma, yüksekten atmak gibi bazı idam ceza fikirleri ileri sürmüşlerdir. İmam Ebu Hanife’nin kanaatine göre lut kavminin amelini işleyen bir kimse o kavme yapıldığı gibi yüksekçe bir tepeden atılır ve arkasından da taşlanır.

82- “Kavminin cevabı sadece: “Çıkarın onları ülkenizden! Çünkü onlar fazla temizlik yapan insanlarmış” demek oldu.”

Sapıklığa müptela olmuş olan bu kavim lut aleyhisselamın uyarılarını dikkate almak şöyle dursun, peygamberi kendisine inananlarla birlikte ülkelerinden kovmaya kalkıştılar. Verdikleri karşılık ise Lut (as) söyledikleri sözlerle ve öğütüyle hiçbir alakası olmayan bir karşılıktır. Çünkü onlar Hz. Lut’un ve onunla birlikte iman edenlerin ülkelerinden çıkartılmasını istedikten sonra Lut ve arkadaşları temiz olduklarını ileri sürüyorlar ve bizim yaptıklarımızdan uzak durmaya çalışıyorlar demek oldu. Akıllarınca onlarla alay edenlerden oldular. 

83- “Bunun üzerine bizde hemen onu hem de ehlini kurtardık. Ancak karısı geride kalanlardan oldu.”

Lut aleyhisselam akrabalarından iman edenlerle veya mümin olanlarla kurtarıldılar. Karısı Lut (as) ihanet edenlerdendi ve Allah’a karşı inkarcılarla birlikte olduğu için geride kalıp azap ile helak edilenler arasında oldu. Çünkü o kavmini lut (as) karşı kışkırtıyor, gelen misafirleri özel işaretle diğer insanlara haber veriyordu. Bu sebeple o memleketten  çıkıp gitme emri gelince karısına bildirmemesi için uyarılmıştı.

84- “Onların üzerine bir yağmur yağdırdık. Suçluların sonunun nasıl olduğuna bir bak..”

Üzerlerine görülmemiş bir yağmur yağdırdık ve bu yağmur ile onları helak ettik. O memleketin altını üstüne çevirdik üzerlerine rabbin tarafından işaretlenmiş kızgın taşları sağnak halinde yağdırdık. Kafirlerin sonunun nasıl olduğuna bir bak bu azap onlardan hiçbir zaman uzak değildir. 

85- “Medyene de kardeşleri Şuayb’ı gönderdik dedi ki: “Ey kavmim Allah'a kulluk edin. Sizin için ondan başka ilah yoktur. Rabbinizden size açık bir delil gelmiştir. O halde ölçüyü ve tartıyı doğru tutun. İnsanların eşyasını eksik vermeyin ve o ıslah olduktan sonra yeryüzünde fesat çıkarmayın. Bunlar sizin için hayırlıdır eğer müminler iseniz.”

Medyen, Mısır ile Filistin arasında sina yarımadasının kuzeyindeki bölgenin adıdır. Hazreti şuayb döneminde buralara Arapların Emur koluna mensup kabileler oturuyordu. Medyen halkı Eyke halkı diye de anılırdı. Bunlar ağaçlara taptıkları için gür ağaçları ifade etmek üzere kullanılan eyke ismiyle anılmışlardır.  

Medyene Şuayb aleyhisselam resul olarak gönderildi. Bilim adamları kavmine karşı güzel cevaplar verdiği için onu peygamberlerin hatibi adını vermektedirler. Onun kavmi ise ölçü ve tartıda eksik yapan bir kavimdi. O ölçülerinizi ve tartılarınızı tam yapmak suretiyle insanlara haklarını verin, onların haklarından bir şeyi eksiltmeyin. Allah peygamberler göndererek yeryüzünü düzelttikten sonra sizler Allah'a isyan ederek orada bozgunculuk çıkarmayın. Benim size yalnız Allah'a kulluk edin, ölçü ve tartıda insanlara haklarını tam olarak verin diye bildirdiğim emir, eğer iman ediyorsanız sizin için Allah katında daha hayırlıdır. 

86- “Ve siz allah'a iman edenleri tehdit ederek allah'ın yolundan alıkoyarak ve onun eğriliğini isteyerek öyle her yolun başını tutup oturmayın. Hem hatırlayın ki siz vaktiyle pek az idiniz de sizi o çoğalttı ve bakın fesat çıkaranların sonu nice olmuştur!”

Hz. Şuayb’la birlikte olan müminleri ölümle tehdit ederek, Allah’ın varlığını ve birliğini tasdik edenleri Allah’ın dininden men ederek, Allah’ın yolunda gidenlere eğri yollar göstererek saptırmak üzere her yolun başını kesmeyin. Hatırlayın, bir zaman sizin sayınız az idi. Allah sizin cemaatinizi çoğalttı. Böylece sizi, zilletten ve ezilmekten kurtardı. Allah’ın, size vermiş olduğu bu nimetlere karşılık ona şükredin ve sadece ona kulluk edin. Yeryüzünde bozgunculuk çıkaranların nasıl cezalara çarptırıldıkla­rına ve akıbetlerinin ne olduğuna bir bakın.

Abdullah b. Abbas diyor ki: "Medyen halkı yolların başını tutup oradan geçenlere: "Şuayb yalancıdır." diyorlardı. Ona iman etmek isteyenleri tehdit ediyor ve korkutuyorlardı. Âyet-i Kerime buna işaret etmektedir.

Katade, Mücahid ve Süddi de Şuayb kavminin, bu şekilde yolları kestik­lerini zikretmişlerdir.

Ayet-i kerimede, Şuayb kavminin, insanları Allah’ın yolundan alıkoy­dukları zikredilmektedir. Bundan maksat, onların Allah’a iman edenleri ve itaat ederek Salih amel işleyenleri iman ve amelden alıkoymaya çalışmalarıdır.

Ayeti kerime’nin sonunda "Bozguncuların sonu nasılmış bir bakın" bu­yurulmaktadır. Bundan maksat, "Rablerine karşı gelen ve peygamberlerine is­yan eden sizden önceki ümmetlerin başlarına nasıl felaket ve azaplar geldiğine bir bakın. Bunlardan bazıları tufanla boğularak bazıları taşlar yağdırılarak, bazıları da çığlığa kapılarak helak edilmişlerdir. 

87- “Eğer içinizden bir kısmı benimle gönderilene inanmış, bir kısmı da inanmıyor ise Allah aramızdaki hükmünü verinceye kadar sabredin. O hüküm verenlerin en hayırlısıdır.”

Madem ki içinizden bir topluluk, bana indirilen, ibadeti yalnız Allah’a yapma, ona karşı gelmeyi terketme, insanlara haksızlık yapmayı bırakma, ölçü ve tartıyı eksik yapmaktan vazgeçme esaslarına iman ediyor, diğer bir topluluk ta bunlara iman etmiyor ve bana tabi olmuyor, o halde Allah’ın aramızda vere­ceği kesin hükme kadar sabredin. Allah, hüküm verenlerin en hayırlısı ve yargılayanların en adaletlisidir. Zira onun verdiği hükümde herhangi bir kayırma bulunmaz. 

88- “Kavminden büyüklük taslayan ileri gelenler dediler ki: “Ey Şuayb seni ve beraberindeki inanmış olanları ya ülkemizden çıkarırız veya mutlaka bizim dinimize dönersiniz.” Dedi ki: “İstemesek de mi?.”

Şuaybın kavminden ileri gelen ve Allah’a iman edip, Peygamberlerine uymayı gururlarına yediremeyenler ise Şuayba şu cevabı vermişlerdir. "Ey Şuayb ya sen ve sana tabi olan müminler bizim dinimize dönersiniz yahut da sizle­ri ülkemizden mutlaka çıkaracağız." Bunun üzerine de Şuayb şöyle demiştir: "Bizler istemesek te mi bizleri memleketinizden çıkarıp ve Allah’ın dininden alıkoyacaksınız."

89- “Allah bizi ondan kurtardıktan sonra yine sizin dininize dönecek olursak doğrusu Allah'a karşı yalan uydurmuş oluruz. Rabbimiz olan Allah'ın dilemesi bir yana, O’na dönmemiz bizim için olacak şey değildir. Rabbimizin ilmi her şeyi kuşatmıştır; Ancak Allah'a dayanıp güvendik biz. Rabbimiz kavmimizle bizim aramızda sen hak ile hüküm ver. Sen hüküm verenlerin en hayırlısısın!”

Allah bizleri hiyate erdirip sizin dininizden kurtardıktan sonra şayet sizin dininize dönecek olursak biz Allah’a karşı yalan uydurmuş oluruz. Artık bizim, sizin dininize dönmemiz imkânsızdır. Ancak Allah, daha önce hakkımızda böy­le bir şey takdir etmişse bu müstesnadır. Rabbimizin ilmi herşeyi kuşatmıştır. Olup biten ve olacak şeylerden hiçbiri ona gizli değildir. Biz, bütün işlerimizde ancak Allah’a dayanırız. Ey rabbimiz, sen, bizimle, kafir olan kavmimizin arası­nı adaletli hükümle ayır. Zira sen, hüküm verenlerin en hayırlısısın."

Şuayb aleyhisselam, kavminin iman etmesinden ümidini kesip kendisi­nin ve müminlerin, bunların şerrine uğramalarından korkunca Allah’a yalvararak meseleyi ona havale etti. Allah da Şuayb´ın duasını kabul etti. 

90- “Kavminden küfretmiş olan ileri gelenler dediler ki: “Şuayb’a uyarsanız andolsun ki siz o zaman hüsrana uğrayanlardansınız?

Şuaybin kavminden ileri gelen kâfirler ise: "Yemin olsun ki eğer sizler, Şuayb'ın, Allah’ın bir olduğunu kabul etme davetine uyar ve onun Peygamberli­ğini kabul edersiniz, o takdirde mutlaka helak olacak ve bu yaptıklarınızla al­danmış olacaksınız" dediler. Çünkü Şuayb onlara ölçü ve tartıyı tastamam yapmayı emretmekteydi.  

91- “Bunun üzerine onları sarsıntı yakalayıverdi ve yurtlarında dizüstü çökenler oldular..”

Sonunda onları bir çığlık ve şiddetli bir sarsıntı yakaladı. Evlerinin içinde dizüstü çökerek helak oldular. 

92- “Şuayb’ı yalanlayanlar zaten yurtlarında hiç oturmamış gibi oldular. Şuayb’ı yalanlamış olanlar… işte hüsrana uğrayanlar onlar oldular..”

Hazreti şuayb’ı yalanlayan kimseler, sadece kendileri helak edilmek suretiyle yurtlarında hiç ikamet etmemiş gibi oldular. Çünkü hazreti şuayb’a iman edenleri Allah bu azaptan kurtarmıştı. Büyük zarara uğrayanlar hazreti şuayb’ı yalanlayan kimselerdir. Ona tabi olanlar ise kazananlar oldu. 

93- “Bunun üzerine onlardan yüz çevirdi ve dedi ki: “Ey Kavmim andolsun ki ben rabbimin bana vahyettiklerini size bildirdim ve size öğüt verdim. Öyleyse ben küfreden bir kavmin için nasıl tasalanırım?”

Şuayb, onların arasından ayrıldı ve üzerlerine azabın kesin olarak gelece­ğini anlayınca, durumlarını dile getirerek şöyle dedi: "Şüphesiz ki ben size, rabbimin emirlerini ilettim. Ona itaat etmeniz için size nasihatta bulundum. Şimdi ben, rablerinin birliğini inkâr eden ve Peygamberlerini yalanlayan kafir bir top­luluğun uğrayacağı bir felakete nasıl üzüleyim ve onlara acıyıp tasalanırım.

94- “Biz hangi kasabaya Peygamber gönderdiysek -Yalvarıp yakarsın bunlar diye- Ora halkını mutlaka darlık ve sıkıntıya uğratmışsızdır.”

Ey Muhammed, biz senden önce, hangi ülkeye bir Peygamber gönderdiy­sek, oranın halkı, rablerine yalvarıp, günahlarından dolayı ona tevbe etsinler di­ye onları ızdıraplara, sıkıntılara ve felaketlere uğrattık.

95- “Sonra kötülüğün yerine iyiliği koyduk. Nihayet çoğaldılar ve dediler ki: “Atalarımız da da darlık ve genişlik dokunmuştur.” Bunun üzerine biz de onları kendileri farkına varmadan ansızın yakalayıverdik.”

Sonra, o ülke halkının sıkıntı ve darlıklarını bolluğa ve genişliğe çevirdik. Hem kendileri çoğaldı hem de malları arttı. Onlar: "Bizden önceki atalarımızın ve geçmişlerimizin başına sıkıntılar ve darlıklar gelmiştir. Onlar, sevinçli günler de yaşamışlardır." demiş fakat kendileri öğüt almamışlardır. Bunun üzerine biz onları, haberleri olmadan ani bir azapla yakalamışızdır.

Bu âyet-i Celile, Peygamberi yalanlayanlara karşı Allah Teâlâ´nın süre­gelen kanununu beyan etmektedir. Allah, bu tür insanları ızdıraplara, sıkıntılara düşürür. Tâ ki, yaptıkları kötülüklerden vaz geçip hakka yönelsinler. Sonra da sıkıntıları genişliğe, darlıkları bolluğa çevirir. Tâ ki, uyansınlar ve nimetlere karşı şükretsinler. Buna rağmen inkâr ve yalanlarında yine de ısrar ederlerse bu defa da onları ansızın yakalayıverir ve cezalandırır.

İbni Kesir şöyle diyor: Hadisi şerifte şöyle buyrulmuştur: “Ani ölüm, mümin için rahmet, kafir için ise üzüntü sebebi bir yakalanıştır.”

96- “Şayet kasabaların halkı inanmış ve saklanmış olsalardı elbette üzerlerine gökten ve yerden bereketler açardık. Fakat onlar yalanladılar; biz de bunun üzerine onları yaptıklarından dolayı yakalayıverdik..”

Şayet o memleketlerin halkı, Allah'ı ve Peygamberlerini tasdik edip, Allah'ın emirlerini tutup yasaklarından kaçınarak ondan korksalardı, onlara gökten bol yağmurlar gönderir, yeryüzünden bol bol bitkiler çıkarırdık. Böylece göklerin ve yerin nimetlerinden faydalanmış olurlardı. Fakat onlar, buna layık olama­dılar. Kendilerine gönderilen peygamberleri yalanladılar. Biz de onları, günah­ları yüzünden helak ettik. 

97- “Kasabaların halkı kendileri geceleyin uyurlarken azabımızın onlara gelip çatmasından emin mi oldular?”

Allah, azabını dilerse gece, dilerse gündüz gönderir. Hiçbir kimse ona mani olacak güçte değildir. O halde akıllarını kullanıp doğru yoldan ayrılmasınlar.  Mümin Allah’ın kendisine yaptığı tehditlerden korkar, kafir ise ne işitir ne de aklını kullanır.

98- “Yoksa kasabaların halkı kendileri kuşluk vaktinde oynarlarken azabımızın onlara gelip çatmasından emin mi oldular?”

Allah Teâlâ güneşin ışıklarını saçmaya başladığı vakitte, kendilerine hiçbir fayda vermeyen işlerle uğraşırken, azabımızın onlara gelip çatmasından emin mi oldular? 

99- “Artık onlar Allah'ın azabından emin mi oldular? Hüsrana uğrayanlar topluluğundan başkası Allah'ın azabından emin olmaz..”

Yoksa onlar allah'ın kendilerine bolluk ve sıhhatler ihsan ederek fırsat vermesinden dolayı mı allah'ın azabından emin oldular? Allah'ın azap ve cezalandırmasından ancak helak olan bir topluluk emin olur. 

100- “Önceki sahiplerinden sonra yeryüzüne varis olanlara besbelli değil midir ki? Eğer biz dileseydik onları da günahlarından dolayı cezalandırır. Onların kalpleri üzerine mühür basardık da bir şeyi duyamazlardı.”

Aynı topraklarda kendilerinden önce yaşayanların yerine geçen ve onların yerlerini miras alanları dileseydik, onlardan öncekileri, günahları sebebiyle helâk ettiğimiz gibi helak ederdik. onlardan  öncekileri günahları sebebiyle helak ettiğimiz gibi, helak ederdik; yani miras bırakanları nasıl helak ettiysek, mirasçıları da helak edeceğimiz, bunlar tarafından açıkça anlaşılmadı mı?

“Onların kalpleri üzerine mühür basardık da öğüt dinlemez hale gelirlerdi. Öğüt alıp faydalanacakları şeyleri işitmez olurlar. 

101- “İşte o kasabalar! Haberlerinin bir kısmını sana anlatıyoruz. Andolsun ki peygamberleri onlara apaçık deliller getirdiği de önceleri yalanladıkları şeylere inanmadılar. İşte Allah kafirlerin kalplerini böyle mühür basar..”

Ey Muhammed, sana anlattığımız nuh, ad, semud, lut ve şuayb’ın kavimlerinin ülkelerinde, yaşayan insanların haberlerini ve peygamberlerine karşı nasıl davrandıklarını bildiriyoruz ki düşmanlarımız karşısında zaferin daima peygamberimize ait olduğunu bilmiş olasın. Bu ülkeler halkına peygamberler, alelade insanlar gibi değil, apaçık delillerle gelmişlerdir. Kendilerine hak geldiğinde onu yalanlayan müşrikler, elbette ki daha sonra ona iman edecek değillerdi. Allah, geçmişte bu ümmetlerin kalbini mühürlediği gibi senin ümmetinden olan kâfirlerin kalplerini de öylece mühürler. 

102- “Onların çoğunda biz ahde vefa görmedik. Onların çoğunu gerçekten fasıklar olarak bulduk..”

Ey Muhammed, kendilerini helak ettiğimiz ve kıssalarını sana anlattığı­mız bu ülkeler halklarının çoğunu, kendilerine emrettiğimiz, Allah'ı birleme, Peygamberlerine uyma, Allah'a itaatte bulunma ve putlardan kaçınma gibi esaslara bağlı kimseler bulmadık. Aksine bunların çoğunu, rablerine itaatten ay­rılan, onun emirlerini terk eden kimseler olarak bulduk."

Âyet-i kerime’de geçen ve "Ahd" diye tercüme edilen keli­mesinden neyin kastedildiği hususunda çeşitli izahlarda bulunulmuştur.

1- emredileni yerine getirmektir. 

2- Allahu teala adem'in sülbündeyken insanlardan iman etmelerine dair aldığı sözdür.