Asrı Saâdette Kur'ânın Cem'i ve Cem' Edenler

Asrı Saâdette Kur'ânın

Cem'i ve Cem' Edenler

Hz. Peygambere nâzil olan vahiyler bir yerde cem' edilip tertip edilmemişti, yani resmi bir tertip işine teşebbüs edilmemişti. es-Suyuti, Peygamber zamanında Kur'an'ın toplanıp toplanmadığı hususunu zikrederken, Zeyd b. Sâbit'in "Peygamber zamanında Kur'an'dan hiç bir şey toplanmadı"(el-Itkân, I. 71.) dediğini kaydeder. Bu ifade resmî bir cem'in mevcûd olmadığı ve Peygamber tarafından böyle bir teşebbüse girişilmediği, hatta ileride Ebu Bekr'in, Peygamberin yapmadığı bir şeye ben nasıl teşebbüs ederim deyip, bu işten imtina etmek istemesi, gösteriyor ki, böyle resmi bir cem' işi yoktur. Ama bu demek değildir ki, şahıslar münferit olarak Peygamberden işittiklerini toplamıyorlardı. Peygambere yakın olan ve daima onun yanında bulunan bazı bilgin sahabe, ondan işittiklerini bir yerde toplamaya azami gayreti gösteriyordu. Abdullah b. Ömer, Peygamberi şöyle işittiğini söylüyor" Kur'an'ı şu dört kişiden alınız, İbn Ummu Abd (İbn Mes'ud), Mu'az b. Cebel, Ubeyy. b. Ka'b, ve Sâlim mevlâ Ebi Huzeyfe'.(Sahihu Muslim, IV. 1913.) 

Burada kullanılan cem' kelimesi, Kur'an'ın tamamını toplamak ve iki kapak arasında bir mushaf meydana getirmek değildir. Belki, âyetleri toplamaya teşebbüs eden bir şahıs olarak, toplayıcı unvanı verilmiş olabilir. Bu hususta Ibn Sa'd, "Mücemmi b. Câriye; Kur'an'dan iki veya üç sûre cem' etti"(Tabakâtu ibn Sa'd, (Leiden) II,.112.) demektedir. Ama bu şahıs ta Kur'an'ı cem' edenler meyanında zikredilmektedir. Hz. Peygamber zamanında, Kur'anı cem' edenler başlığı altında, hadis mecmualarında, târih ve biyografik eserlerde, cem' işini yapan sahabilerin isimleri zikredilmektedir.

(Sahihu'l-Buhâri, VI. 230; Musnedu Ahmed, III. 233, 277; el-Fihrist, s. 41; Tabakâtu b. Sa'd, II,. 112-113; el-Burhan, I. 241; Usdu'l-Gabe, IV. 216; el-Isabe, III. 240; el-Cerh ve't-Ta'dil, III. 98; Tarihu'l-Kur'an. s.)

Zikredilen bu sahabilerin adedi ve isimleri üzerinde ihtilaflar olmuştur. Bunların adetlerinin 4, 5, 6, 7, veya daha fazla olduğunu söyleyenler vardır. Böyle bir ihtilafın olması tabiidir. Çünkü Kur'anı toplamaya kalkışan herkese bu isim verilmiş olabilir. Bu şahıslar arasında en fazla temâyüz edenler, Zeyd b. Sâbit, Mu'âz b. Cebel, Ubeyy b. Ka'b, Ebû Zeyd, Ebu'd-Derdâ, İbn Mes'ud, Ali ve Osmandır. Sahabeden bazısı Kur'ânın tamamını Peygamber zamanında cem' etmiş, bazısı da bir kısmını toplamış, Peygamberin vefatından sonra da, yarım kalan eserlerini ikmâl etmişlerdir. Bazı rivayetlerden, Alinin Kur'ânı nüzul sırasına göre cem' ettiği anlaşılırsa da, el-Itkân'da, İbn Hacer'den gelen rivayete göre, Alinin Kur'an'ı nûzul sırasına göre tertibi, Hz. peygamberin vefatından sonra olmuştur. Bu husus Ibn Ebi Davutta da aynıdır.