Mezhep

Mezhep

Mezhep kelimesinin sözlükte manası “gitmek, takip etmek, gidilen yol…” demektir. Mecazi olarak görüş, kanaat, inanç ve doktrin manalarında da kullanılmaktadır. İslam dininin kaynakları denince kitap, sünnet, icma, kıyas, örf ve adet maslahat… ilk akla gelenlerdir. 

Islahatta mezhep, “Müctehidlere ait müstakil ictihad usul ve yolları ve bu yollarla varılan ahkam mecmuaları”dır. Mezhepler ve itikadi ve ameli olmak üzere iki kısma ayrılır. İtikadi mezhepler, Sünni ve Sünni olmayan gruplara ayrılmışlardır.

Mezheplerin yayılma sebepleri 

Mezheplerin İslam dünyasında tutunması yerleşmesi ve yayılmasının siyasi içtimai iktisadi ve Medeni yönleri bulunmaktadır. 

İtikadi Mezhepler 

Sünni alimlerce, ehl-i sünnet ve ehli bidat mezhepleri olmak üzere iki grupta incelenir. Ehl-i sünnet mezhepler iki kısma ayrılır. Mütekaddimun ashab-ı kiram, tabiun, tebe’ut-tabi’in ile onların izinden giden alimler, fakih ve müctehidler, muhaddisler çoğunluğu mükaddimunu meydana getiririr. Selef, Allah’ı kemal sıfatlarıyla muttasıf, noksan sıfatlardan münezzeh bilmişlerdir, kitap ve sünnette varid olan müteşabih nakilleri tevil etmeden, gerçek manalarını Allah'a ısmarlayarak kabul etmişlerdir.

Müteahhirun Maturidiye; fıkıh ve füruat bakımından Ebu Hanife'ye tabi, itikadi konularda ise onun görüş ve delillerini kendi zamanındaki icaba göre düzenleyip genişleterek itikadi bir mezhep meydana getirmiş bulunan Türkistan'lı Ebu Mansur el-Matüridi’ye tabi olan insanlardır ki, başlıca Hanefi mezhebi mensuplarıdır. Eşariye; Şafii mezhebinde yetişerek onun fıkıh esaslarından mülhem bir itikadi mezhep meydana getiren Ebu'l-Hasan el-Eşari’ye mensup olanlardır. 

Maturidi mezhebi daha ziyade Türkistan tarafında ve hanefiler arasında yayılmış olduğu halde, Eşari mezhebi, Mısır, Afrika ve Endülüs taraflarında yayılmıştır. Mensupları arasında şafiilerden başka bir kısım Maliki ve Hanbeliler de  vardır. Sayıca Eşariler, Matüridilerden çoktur.

Ehli Bidat Mezhepler:

1- Mutezile (Kaderiye)

2- Cebriye (Fatalizm) 

3- Şia 

a- Zeydiye

b- İmamiye

c- Galiyye

4- Hariciye

5- Müşebbihe

6- Mürcie

Fıkhı Mezhepler

1- Hanefi Mezhebi, imamı; Ebu Hanife Numan b. Sabit el-Kufi’dir (80-150/699-767) Talebeleri: Ebu Yusuf, Muhammed eş-Şeybani,Züfer, Hasan b. Ziyad

Mezhebin özellikleri; Ebu Hanife rey ve kıyas taraftarı olan fukahanın reisi olmakla, istihsan delilini kabul etmek, hatta maslahatın temini için bunu kıyasa tercih etmekle tanınmıştır. Ancak onun kıyas ve istihsana gitmesi şüphesiz aradığı meselenin cevabını kitap, sünnet ve icmada bulunmamasına bağlıdır. 

2- Maliki Mezhebi, imamı; Malik b. Enes b. Amir (93-179/712-795) Talebeleri: İmamın talebeleri Mısır, Kuzey Afrika, Endülüs, Sicilya, Hicaz ve Irak’lıdır. İbnu’l-Kasım, İbn Vehb, Eşher, İbn Abdilhakem, Asbağ Mısırlı  talebeleridir. İbn Ziyad, Esed b. Furat, kuzey afrika, endülüs ve sicilyalı talebelerindendir. Doğu afrika’da; tek yetiştirilen adam Esed b. Furat’dır. İbnu’l-Maceşün, Ahmed b. Muazzel hicaz ve ıraklılardan yetişen talebeleridir.

Mezhebin özellikleri mam malik'te diğer İmamlar gibi önce Kur'an'a ondan bulamadıkları için sünnete müracaat eder Bunlardan sonra İcma ve kıyas gelir Fakat o kıyasa hanifiler kadar önem vermez buna mukabil ehli Medine'nin ameline büyük önem verir bazen onların uygulamasıyla kuvvet kazanmaya hadisle amel etmez Ayrıca mesalihi mürsele adını verdiği bir delili de hüküm kaynağı olarak kabul eder.

3- Şafii mezhebi, İmamı Ebu Abdullah Muhammed b. İdris eş-Şafii (150-204/767-819) talebeleri Şafii çok seyahat etmiş, gittiği yerlerdeki alimlerden yararlanmış, kendisinden de oradakiler istifade etmişlerdir. Uzun zaman Mısır ve Irak'ta kaldığı için bu iki bölgede daha çok talebesi olmuştur. Talebesinin bir kısmı “müstakil mutlak müctehid” olmuş, bir kısmı ise ona bağlılığını devam ettirmiştir. Iraklı talebeleri Ebu Sevr, Davud b. Ali, Ahmed b. Hanbel, Ez-Zaferani, İbn Sureyctir. Mısırlı talebeleri ise; el-Buveyti, el-Muzeni, er-Rebidir. Mısırlı talebeleridir. İmam Şafii'nin talebesi arasında Mekke’li olan Humeydi, ibn Ebil-Carud, Bağdatlı olan Kerabisi, Mısırlı olan Harmele ve Rebi Cizi de sayılmaktadır.

Mezhebin özellikleri, Şafii önce kitaba müracaat eder, onda bulamazsa sünnete başvurur, bazı şartlarla haberi vahidle geniş ölçüde amel eder. Sonra icma ve nihayet hanefiler kadar olmamakla beraber kıyas gelir.

4- Hanbeli mezhebi, imamı; Ebu Ali Ahmed b. Hanbel eş-Şeybani (164-241/781-855). Ahmed b. Hanbel'in talebeleri; el Esrem Ahmed b. Muhammed, Horasan’lı ve Bağdatlı muhaddis ve fakih'tir; el-Mezruri Ahmed b. Muhammed, fıkıh ve hadiste harbi de bunlar arasındadır. 

Mezhebin özellikleri; Kitap ve hadisten bir nass bulunursa, ona muhalif ne olur ve kimin sözü bulunursa bulunsun, nassı tatbik eder. Böyle bir nass bulunmazsa muhalefetle karşılanmamış sahabi sözüyle amel eder. Sahabenin birbirine aykırı birkaç görüşü varsa, kitap ve sünnete en yakın olanını tercih eder. Daha kuvvetli ve muhalif bir delil bulmadıkça mürsel hadisi kıyasa tercih eder. Bunlardan hiçbirini bulamazsa - zaruri hallerde- kıyasa başvurur.