Çocuklara İbadet Eğitim-Öğretimi

Kişinin Allah’a olan sevgisini, saygısını ve itaatini göstermesi, O’nun hoşnutluğunu kazanmak maksadıyla boyun eğmesi itaat içinde tutum ve davranışlarını, işittiği dini hakikati, tefekkür ettiği ve söyledikleri ile kulluk içinde O’na yönelmesine ibadet denilebilir.

İslam’da ibadetin yeri çok önem arz eder. “Sana yakın gelinceye kadar Allah’a ibadet et”, Kişi iman etmesinden sonra bu imanın bir gereği olarak, kendisinden ibadet etmesi istenmiştir. “İnsanları ve Cinleri bana ibadet etsinler diye yarattım.”

İbadetlerin kişi üzerinde oluşturduğu içsel ve dışsal etkiler vardır. İbadeti öğretmek yeterli değildir. Aslında kişinin ibadeti zorla ve baskı oluşumu neticesinde değil sevgi yapısı içinde öğrenip yapması sağlanmalıdır. Hz. Peygamber (sav) ibadetle ilgili bilgileri öğretmenin yanında, hem kendisi ibadetlerini yerine getirerek çevresine örnek olmuş, hem de etrafındaki insanların ibadetleri yerine getirmelerini önemsemiştir.

Hz. Peygamber (sav)’in, çocukların ibadet eğitimi ve öğretiminde de aynı hassasiyeti göstermiş, onların mükellef çağa ulaştığında ibadetlerini severek isteyerek yapabilen insanlar olmaları için, küçük yaşlardan itibaren onlarla ilgilenmiş ve onlara büyüklere rehberlik ettiğini gibi çocuklara da yardımcı olduğunu görmekteyiz.

Hz. Enes anlatıyor:

- “Bana Peygamberimizin ilk tavsiyesi şu oldu: Sana sır olarak verdiğim şeyleri kimseye açıklama. Güvenilir bir kişi ol! Bundan dolayı annem ve hanımları benden Peygamberimize ait gizli konuları sorduklarında kesinlikle bir şey söylemezdim.”

- Peygamberimizin bana diğer tavsiyeleri şöyle idi:

- “Oğulcuğum abdestini tam ve güzelce al ki, ömrün uzun olsun. Koruyucu melekler de seni sevsin ve korusun. Enes! Gusül abdesti alırken güzelce yıkan. Saç diplerini iyice ıslat ve tenini de güzelce temizleyerek yıka. Şayet böyle yaparsan, yıkandığın yerden ayrılırken günah ve hatalardan da arınmış olarak çıkarsın.

- Oğulcuğum, elinden geldikçe abdestli ol. Çünkü kim abdestli olarak ölürse ona şehitlik sevabı verilir. Enes! Namaz kılarken, rükûa gidince ellerinle dizlerini sıkıca tut. Parmaklarını birbirinden ayır. Dirseklerini yanlarına yapıştırma. Oğulcuğum, rükûdan kalkınca her uzvun tam olarak yerine gelsin. Çünkü Allah, kıyamet gününde rüku ile secde arasında belini doğrultmayana merhamet etmeyecektir.

- Oğulcuğum secde edince de alnını ve ellerini yere tam olarak koy. Horozun yeri gagalaması gibi sen de secdeden çabuk kalkma. Secdede kollarını yere serme. Namazda sağa sola bakmaktan sakın.

- Oğulcuğum, namazını devamlı kılmaya özen göster... Eğer buna özen gösterirsen, melekler de senin için rahmet dileğinde bulunurlar. Müslümanların büyüklerine hürmet, küçüklerine de sevgi göster...“

( Buhari, Vesâyâ 25; Ebu Davud. Edeb 1; Tirmizi, Birr 69, İlim 16; Heysemi, Mecmau’zZevaid, I/271, IX/16; Darimî, es-Sünen, I/34; Müslim, Fedail, 54; Taberânî, el-Mu’ceu’sSağir, II, 118; Deylemi, Müsned, II/377. )

Hz. Hasan da Peygamberimizin kendisine şu tavsiyede bulunduğunu haber vermektedir: “Hasan! Beş vakit namazını aksatmadan kıl. Sana şüpheli gelen her şeyi terk et. İçinde şüphe uyandırmayan şeye yönel. Çünkü doğruluk insanın gönlüne huzur verir. Yalan ise huzursuzluk uyandırır.”(Tirmizi, Kıyamet 61.)

“Yedi yaşına geldiklerinde çocuklarınıza namazı öğretin...”(Ebu Davud, Salat 25; Tirmizi, Mevakit 182; Münavi, Feyzü’l Kadir ,IV/327; Şevkani, Neylü’l-Evtar, I/348 ve 349; Darakutni, Ali b. Ömer, Sünenü’d-Darakutni, (Thk. Seyyid Abdullah Haşim Yemani el-Medeni), Medine 1966, I/231.)

Hz. Peygamber (sav)’in çocukları ibadetlere alıştırma konusunda dikkatli davrandığını; tek secde ile de olsa çocukların namaza alıştırılmalarına, vakit namazları yanı sıra bayram, Cuma (Buhari, İdeyn 16.) ve cenaze namazlarına(Buhari, Cenaiz 59) götürülmelerine ilişkin rivayetlerden de anlamak mümkündür.

Yine bir seferinde hacc esnasında çocuğunu kaldırarak Hz. Peygamber (sav)’e, “Bunun için de hacc caiz olur mu?” diye soran bir kadına, “Evet, ayrıca senin içinde ecir vardır” (Müslim, Hacc 409; Nesai, Menasik 15; İbn Mace, Hacc 11.) şeklinde cevap verilmesinden, kadın ve çocuklarla beraber hacc ibadetinin yapıldığına dair başka rivayetlerden,(İbn Mace, Hacc 68.) çocukların hacc ibadetine de alıştırıldıklarını anlamaktayız.

Hz. Peygamber (sav) döneminde çocuklar oruç ibadetine alıştırıldıkları, oruç tutmaya heveslenen ve buna güç yetirebilecek durumda olan çocukları, bu ibadete teşvik edilirdi, hatta iftar saatine doğru çeşitli eğlencelerin tertip edildiği, böylece bu saatlerde artan açlığa tahammül etmelerini sağlamak için onlarla birlikte vakit geçirilir idi. (Abdurrezzak 4/154-155; Buhari, Savm 47; Müslim, Siyam 136;)

Çocukların dua ibadeti ile Namaz, oruç ve hacc gibi ibadetlerin dışında Allah’a yönelmeleri öğretilirdi. Çocuklara Allah'a duâ edip, yalvarıp yakarması; ibadet etmesi anlamına geldiği öğretilirdi.

"Kullarım senden beni sorarlarsa, benim onlara pek yakın olduğumu söyle. Bana duâ edenlerin duâlarına mutlaka karşılık veririm. O halde onlar da benim çağrıma kulak versinler ve bana iman etsinler. Böylece doğru yola ulaşmış olsunlar."(Bakara 2/186)

Hz. Peygamber (sav)'in hayatında duâ; yapılan ibadetlerin içerisinde, savaş anında, darlık anında, genişlik anında hep duâ ile iç içeydi. Müslümanlara tavsiyeleri de bu yönde olmuştur.

Hz. Peygamber(sav)'in, çocuklara yaptığı duâlar ve çocuklara öğrettiği dualara bakarak nasıl bir öğretim ve edep metodu uygulamış anlaşılmalıdır.

- “Ensardan birinin hurma bahçesini taşlayan Rafi' b. Amr isimli çocuğu bahçe sahibi yakalayıp Hz. Peygamber (sav)'in huzuruna çıkarmıştı. Hz. Peygamber (sav) çocuğu serbest bıraktırıp; "Yavrucuğum ağaçları niye taşlıyorsun” diye sorar. Rafi: "Açtım Ya Rasulallah, karnımı doyurmak için taşladım" cevabını verince, "-Bir daha ağaçları taşlama yavrum, altına düşenleri al, ye!" buyurmuş, sonra da Rafi'in başını okşayarak, "-Allahım bu yavrunun karnını doyur." diye duâda bulunmuştur.(İbn Mace, Ticaret 67;)

Yine torunları Hasan ile Hüseyin (ra)'i öpüp onlara duâ ettiğini (Tirmizi, Menakib 31,) bir defasında da Üsame b. Zeyd ile torunu Hasan'ı dizlerine oturtup onları bağrına basarak; "Ey Rabbim! Bunlara merhamet et, çünkü bunlara karşı ben de merhametliyim"(Buharî, Edeb 22.) dediğini rivayet edilmiştir.

Hz. Peygamber (sav)’in çocuklara öğrettiği duâlar vardır örnek olarak Hz. Peygamber (sav)’in, Kays b. Sa'd b. Ubade isimli çocuğa öğrettiği şu duayı zikredebiliriz:

- "-Sana Cennet kapılarından birini öğreteyim mi?” dedikten sonra, “Allah'tan başka güç ve kudret sahibi yoktur” cümlesini öğretti" (Tirmizi, Da'vet 141,)

Hz. Peygamber (sav)'in:

- "Allah'ım fakirlikten, cimrilikten, aşırı yaşlılıktan, dünyanın kötülüklerinden ve kabir azabından sana sığınırım" duâsının, sahabe tarafından çocuklara öğretildiğini görmekteyiz.”(Buhârî, Cihad 25; Nesâî, İsti'aze 6; Tirmizi, Da'vet 124;)

Öğretici pozisyonda bulunan, ailenin meyvelerinin sahipleri olan anne ve babaların, çocuklara Allah'ın varlığını hissettirecek ve Allah’a olan inançlarının güçlenmesini sağlayacak duâlar öğretmeleri gerekir bazı ebeveynler “Allah yakar” sözünü “Allah belanı versin” ile süslendiğinde Allah’la korkutulan çocuk O’na yönelmekten uzak kalmayı tercih edecektir. Yine çocuklara karşı bir sevgi işareti olarak da kabul edilebilecek duaları yaparak onların ahlâklarının düzgün, rızıklarının bol, zihinlerinin açık, vücutlarının sağlık ve sıhhatli olması için Allah’a yalvarmanın, Hz. Peygamber(sav)’in uygulamalarından çıkarabiliriz.

Kaynak "HZ. PEYGAMBERİN ÇOCUK EĞİTİMİNDE ÖNE ÇIKARDIĞI HUSUSLAR" İsmail SAĞLAM tezinden notlar alınarak hazırlanmıştır.